ជំពូកទី 7
នីតិសិទ្ធិប្រត្យក្ស (2) ― នីតិសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស
I. ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃនីតិសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស
1. អត្ថន័យ និង លក្ខណៈនៃសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស
2. មុខងាររបស់សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស និង ឋានៈនៃនីតិសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស
II. ចំណុចសំខាន់ៗនៃនីតិសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស
1. សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់ក្នុងកិច្ចសន្យា
2. សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់របស់ច្បាប់
3. ប្រាតិភោគដែលគ្មានច្បាប់កំណត់
I. ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃនីតិសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រាត្យក្ស
1. អត្ថន័យ និង លក្ខណៈនៃសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស
(1) អត្ថន័យ
សូមសាកល្បងគិតថា នៅពេលឱ្យទុនទៅអ្នកដទៃ (ឱ្យគេខ្ចីប្រាក់) តើយើងគួរធ្វើយ៉ាងម៉េច? បើសិនជានៅក្នុងរង្វង់ឪពុកម្តាយ និង បងប្អូន ភាគច្រើនយើងជឿជាក់លើភាគីម្ខាងទៀត ហេតុនេះ យើងគ្រាន់តែកំណត់ថ្ងៃត្រូវសង និង ចំនួនការប្រាក់ប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងកិច្ចការជំនួញទូទៅ វាមិនងាយស្រួលបែបនេះទេ។ ស្ទើរតែគ្រប់ករណី ភាគីអ្នកឱ្យខ្ចីនឹងទាមទារឱ្យមានប្រាតិភោគ ដើម្បីការពារពេលភាគីអ្នកខ្ចីមិនព្រមសងវិញ។ វិធីសាស្ត្រមួយក្នុងចំណោមនោះគឺ ដាក់ប្រាតិភោគលើវត្ថុដែលជារបស់អ្នកខ្ចី ហើយបើមិនអាចសងបានទេ អ្នកឱ្យខ្ចីនឹងយកវត្ថុនោះទៅប្តូរជាប្រាក់ (លក់ដោយបង្ខំ) ហើយប្រមូលបំណុលវិញ។ នេះហៅថា ការធានាដោយវត្ថុ (ផ្ទុយមកវិញ ការចាត់តាំងអ្នកធានា ដែលបានរៀបរាប់នៅក្នុងជំពូកមុន ហៅថា អ្នកធានាដោយបុគ្គល)។ ក្នុងករណីនេះ ម្ចាស់បំណុលដែលជាភាគីឱ្យទុន បានគ្រប់គ្រងលើតម្លៃដោះដូរ (បើប្តូរជាលុយ តើត្រូវបានប៉ុន្មាន) លើវត្ថុដែលបានដាក់ប្រាតិភោគនោះ ហើយមិនមានគ្រប់គ្រងលើតម្លៃប្រើប្រាស់ទេ។ នៅក្នុងចំណោមសិទ្ធិប្រត្យក្សដែលជាសិទ្ធិគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់ចំពោះវត្ថុ សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សគឺជាសិទ្ធិដែលគ្រប់គ្រងតាមទម្រង់បែបនេះ។
(2) លក្ខណៈគតិយុត្ត
ដូចនេះ នៅក្នុងសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សមាន លក្ខណៈបន្ទាប់បន្សំ (បើសិទ្ធិលើបំណុលរលត់ នោះសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សក៏ត្រូវរលត់ដែរ) (និង លក្ខណៈទៅជាមួយគ្នា ពោលគឺ បើសិទ្ធិលើបំណុលត្រូវបានធ្វើអនុប្បទាន នោះសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សក៏ត្រូវភ្ជាប់ទៅជាមួយដែរ) ដែលមានវាសនារួមជាមួយនឹងសិទ្ធិលើបំណុលដែលជាប្រភពដើម។ ហើយដើម្បីឱ្យអានុភាពនៃសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សកាន់តែខ្លាំង ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានកំណត់ថា សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សអាចអនុវត្តចំពោះកម្មវត្ថុទាំងមូល រហូតដល់ពេលម្ចាស់បំណុលទទួលបានការសងគ្រប់ចំនួន ពោលគឺ លក្ខណៈអវិភាគភាព (មាត្រា296 និងមាត្រាផ្សេងទៀត)។ លើសពីនេះ បើសិនជាកម្មវត្ថុនៃប្រាតិភោគត្រូវបានយកទៅលក់ ឬ ដាក់ជួល ហើយបង្កើតជាថ្លៃលក់ និង ថ្លៃឈ្នួល ឬ កម្មវត្ថុនៃប្រាតិភោគនោះត្រូវបានបាត់បង់ ឬ ខូចខាត ហើយបង្កើតជាប្រាក់សំណងការខូចខាតជាអាទិ៍ ក្នុងករណីនេះ សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សក៏មានអានុភាពទៅលើរបស់ទាំងអស់ខាងលើផងដែរ។ នេះហៅថា លក្ខណៈឧបាទេសកម្មលើវត្ថុ។ ហើយលក្ខណៈនេះត្រូវបានទទួលស្គាល់ចំពោះសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស 3 ប្រភេទ នៅក្នុងចំណោមសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សទាំង 4ប្រភេទ (មាត្រា304 និងមាត្រាផ្សេងទៀត។ សិទ្ធិឃាត់ទុកដែលនឹងលើកមកបង្ហាញនៅពេលក្រោយនេះ មិនត្រូវបានទទួលស្គាល់លក្ខណៈឧបាទេសកម្មលើវត្ថុទេ ដោយសារតែ សិទ្ធិនេះគ្មានអានុភាពទទួលបានការសងដោយអាទិភាពពីតម្លៃនៃកម្មវត្ថុទេ)។
(3) ប្រភេទនៃសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស
ដូចបានបង្ហាញនៅក្នុងជំពូកទី3 រួចហើយថា នៅក្នុងសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សរួមមាន សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់ក្នុងកិច្ចសន្យា ដែលកើតឡើងតាមរយៈកិច្ចសន្យារបស់ភាគី និង សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់របស់ច្បាប់ ដែលច្បាប់បានផ្តល់ឱ្យនៅពេលដែលបានបំពេញស្ថានភាពជាក់លាក់មួយ។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានកំណត់ថា ហ៊ីប៉ូតែក និង សិទ្ធិលើការបញ្ចាំ គឺជាសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់ក្នុងកិច្ចសន្យា ហើយ សិទ្ធិឃាត់ទុក និង ឯកសិទ្ធិ គឺជាសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់របស់ច្បាប់។ នៅក្នុងសង្គមជំនួញបច្ចុប្បន្ននេះ បានផ្តោតសំខាន់លើសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់ក្នុងកិច្ចសន្យាខ្លាំងជាង។ ជាពិសេសគឺ ហ៊ីប៉ូតែក។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានទទួលស្គាល់សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតែ 4ប្រភេទប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងបានគិតចេញនូវការប្រើប្រាស់វត្ថុ ដើម្បីបម្រើឱ្យមុខងារប្រាតិភោគក្រៅពីការកំណត់ក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណីផងដែរ ហើយប្រាតិភោគនេះ ត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយច្បាប់យុត្តិសាស្ត្រ ឬ ច្បាប់ទំនៀមទម្លាប់។ សិទ្ធិប្រាតិភោគទាំងនេះ ហៅថា សិទ្ធិប្រាតិភោគដែលគ្មានច្បាប់កំណត់ (ខ្ញុំនឹងពន្យល់ត្រួសៗនៅក្នុងផ្នែកចុងក្រោយនៃជំពូកនេះ)។
2. មុខងាររបស់សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស និង ឋានៈនៃនីតិសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស
សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស គឺជាសិទ្ធិប្រត្យក្សដែលគ្រប់គ្រងតម្លៃដោះដូរនៃវត្ថុ ដូចបានពន្យល់នៅក្នុងលក្ខណៈគតិយុត្តនៃសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សខាងលើរួចហើយថា សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស សំដៅទៅលើ សិទ្ធិដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីធានាដល់អត្ថិភាពនៃសិទ្ធិលើបំណុល ដោយយកតម្លៃនៃវត្ថុដែលកំពុងក្តោបក្តាប់ជាថ្នូរ។ នេះជាមូលហេតុដ៏ត្រឹមត្រូវ ដែលយើងគួរតែសិក្សាសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស រួមជាចង្កោមជាមួយនឹងសិទ្ធិលើបំណុល។
ឧបមាថា ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់របស់កូនបំណុល X ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្នមានចំនួន 400លានរៀល (ទ្រព្យសម្បត្តិទទួលខុសត្រូវដែលអាចយកទៅសងបំណុលបានជាដើម) ហើយក្នុងនោះមានដី «ក» ដែលមានតម្លៃ 200លានរៀល។ កូនបំណុលនោះមានម្ចាស់បំណុលចំនួន 5នាក់ គឺ A B C D និង E ហើយម្ចាស់បំណុលម្នាក់ៗ មានសិទ្ធិលើបំណុលចំនួន 200លានរៀល។ បើសិនជាគ្មានម្ចាស់បំណុល A B C D និង E ណាមួយ បានយកប្រាតិភោគមកធានាសិទ្ធិលើបំណុលទេ ក្នុងករណីម្ចាស់បំណុល A B C D និង E អនុវត្តដោយបង្ខំដោយសារកូនបំណុលមិនសងបំណុលនេះ ម្ចាស់បំណុលទាំង 5នាក់ ត្រូវប្រមូលបានស្មើៗគ្នានូវចំនួន 80លានរៀលក្នុងម្នាក់ ពីទ្រព្យសម្បត្តិចំនួន 400លានរៀល របស់ X ដោយអនុលោមតាមគោលការណ៍សមភាពរវាងម្ចាស់បំណុល (សូមសិក្សាលំអិតនៅក្នុងច្បាប់អនុវត្តរដ្ឋប្បវេណី)។ សូមប្តូរមកករណីដែលមានតែ A ម្នាក់ បានបង្កើតហ៊ីប៉ូតែកដែលជាសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សនៅលើដី «ក» វិញម្តង។ បើសិនជាកំណត់ពេលសងបានមកដល់ ហើយកូនបំណុលនៅតែមិនទាន់សងនៅឡើយ ក្នុងករណីនេះ A អាចអនុវត្តហ៊ីប៉ូតែកលើដី «ក» នោះ។ ហើយបើដី «ក» លក់បានតម្លៃ 200លានរៀល A អាចប្រមូលសិទ្ធិលើបំណុលពីថ្លៃលក់ដីនោះចំនួន 200លានរៀល ដោយអាទិភាពជាងម្ចាស់បំណុលដទៃបាន។ មានន័យថា ម្ចាស់បំណុល 4នាក់ផ្សេងទៀត ត្រូវប្រមូលបំណុលស្មើគ្នាពីទ្រព្យសម្បត្តិដែលនៅសល់ចំនួន 200លានរៀល ពោលគឺ ក្នុងម្នាក់ត្រូវទទួលបាន 50លានរៀលប៉ុណ្ណោះ។ នេះហៅថា អានុភាពនៃការសងដោយអាទិភាព ដែលមានក្នុងសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស ដូចជា ហ៊ីប៉ូតែក ជាអាទិ៍។
ពិតហើយថា វិធីសាស្ត្រធានាសិទ្ធិលើបំណុល ក៏មានការធានាដោយបុគ្គលដែលបានសិក្សារួចហើយ នៅក្នុងជំពូកមុន។ នៅក្នុងរឿងក្តីខាងលើនេះ បើសិនជា B បានឱ្យ X ចាត់តាំងអ្នកធានា Y ក្នុងករណីនេះ B នឹងអាចទទួលបានការសងគ្រប់ចំនួននៃទឹកប្រាក់ 200លានរៀល ពី Y (ឬបូករួមពីទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ X និង Y តែម្តង) ដរាបណា Y មានទ្រព្យធនគ្រប់គ្រាន់។ ប៉ុន្តែ ការធានាដោយបុគ្គលនេះ ពោលគឺទ្រព្យសម្បត្តិរបស់អ្នកធានាជាអាទិ៍ ងាយនឹងប្រែប្រួលណាស់ ហើយគ្មានស្ថិរភាពនោះទេ។ ផ្ទុយមកវិញ ការធានាដោយវត្ថុដែលជាហ៊ីប៉ូតែកជាអាទិ៍ មានភាពពិតប្រាកដជាង។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏សិទ្ធិប្រត្យក្សដែលមានអានុភាពនៃការសងដោយអាទិភាព ត្រូវការចុះបញ្ជី និងគោរពនីតិវិធីបង្កើតស្មុគស្មាញជាងការធានាដោយបុគ្គល ដែលត្រូវការតែកិច្ចសន្យាប៉ុណ្ណោះ។ មួយវិញទៀត អចលនវត្ថុមួយចំនួនអាចធ្លាក់ថ្លៃយ៉ាងគំហុក ហើយបង្កើតជាហានិភ័យដែលធ្វើឱ្យម្ចាស់បំណុលមិនអាចប្រមូលបំណុលគ្រប់ចំនួន ដូចគ្នានឹងការធានាដោយបុគ្គលដែរ។ ហេតុនេះហើយ សូមអ្នកទាំងអស់គ្នាពិចារណាអំពីមធ្យោបាយនានាទៅតាមប្រភេទដែលបានបញ្ញត្តនៅក្នុងនីតិសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស និង នីតិសិទ្ធិលើបំណុលទូទៅ ដើម្បីប្រើប្រាស់ឱ្យមានប្រសិទ្ធិភាពក្នុងការប្រមូលសិទ្ធិលើបំណុលវិញ។
II. ចំណុចសំខាន់ៗនៃនីតិសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស
1. សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់ក្នុងកិច្ចសន្យា
(1) ហ៊ីប៉ូតែក
① សញ្ញាណទូទៅ
សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់ក្នុងកិច្ចសន្យារួមមាន ហ៊ីប៉ូតែក និង សិទ្ធិលើការបញ្ចាំ។ សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្ស គ្រាន់តែក្តោបក្តាប់តម្លៃសេដ្ឋកិច្ចនៃវត្ថុនោះ ហេតុនេះ បើសិនជាហ៊ីប៉ូតែក យើងគ្រាន់តែចុះបញ្ជីអំពីហេតុនៃការបង្កើតហ៊ីប៉ូតែកលើដី និង អគារប៉ុណ្ណោះ ហើយដី និង អគារដែលបានចុះបញ្ជីបង្កើតហ៊ីប៉ូតែកនោះ មិនចាំបាច់ផ្ទេរការកាន់កាប់មកម្ចាស់បំណុលទេ ហើយកូនបំណុល ពោលគឺអ្នកខ្ចីប្រាក់ នៅតែអាចបន្តប្រើប្រាស់ដូចធម្មតាបាន (សូមយោងមាត្រា369)។ ក្រោយមក បើសិនជាកូនបំណុលមិនអាចសងប្រាក់បានទេ ម្ចាស់បំណុលអាចអនុវត្តហ៊ីប៉ូតែកដែលបានចុះបញ្ជីនោះ (មានន័យថា ស្នើឱ្យតុលាការលក់ដោយបង្ខំចំពោះដី និងអគារ) ហើយទទួលយកការសងដោយអាទិភាពជាងម្ចាស់បំណុលដទៃពីប្រាក់ថ្លៃលក់នោះ។ សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សដែលមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងបំផុតនៅក្នុងសង្គមជំនួញ គឺហ៊ីប៉ូតែកនេះ។
② មុខងារនៃហ៊ីប៉ូតែក និងការចុះបញ្ជី
ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ ហ៊ីប៉ូតែកគឺជាសិទ្ធិប្រត្យក្សក្នុងទស្សនអរូបិយ (មិនអាចវិនិច្ឆ័យដោយមើលពីខាងក្រៅបាន) ដែលក្តោបក្តាប់តែតម្លៃនៃកម្មវត្ថុ ហេតុនេះ សិទ្ធិនេះមានភាពចាំបាច់ក្នុងការចុះបញ្ជីដើម្បីបង្ហាញជាសាធារណៈ។ ដូចនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានកំណត់យកតែអចលនវត្ថុ និង សិទ្ធិប្រត្យក្សលើអចលនវត្ថុដែលមានមធ្យោបាយបង្ហាញជាសាធារណៈនៅក្នុងសៀវភៅប៉ុណ្ណោះ មកធ្វើជាកម្មវត្ថុនៃហ៊ីប៉ូតែក (មាត្រា369។ ក្រៅពីនេះមានកំណត់នៅក្នុងច្បាប់ពិសេស ដូចជា សំណង់ការដ្ឋាន នាវា និង ក្រុមហ៊ុនជាអាទិ៍ ដែលមានប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធចុះ
បញ្ចី និង កំណត់ត្រា ក៏ក្លាយជាកម្មវត្ថុនៃហ៊ីប៉ូតែកផងដែរ)។
ដើមឡើយ ហ៊ីប៉ូតែកគឺជាប្រព័ន្ធដើម្បីធានាដល់សិទ្ធិលើបំណុលនីមួយៗ។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីប្រទេសជប៉ុនដែលបានយកលំនាំពីក្រមរដ្ឋប្បវេណីបារាំង មាននិន្នាការធានាសិទ្ធិលើបំណុលនីមួយៗនេះខ្លាំងណាស់ (ប៉ុន្តែ ប្រទេសនានាដូចជា អាឡឺម៉ង់ជាដើម មិនគិតហ៊ីប៉ូតែកត្រឹមតែជាប្រពន្ធ័ធានាសិទ្ធិលើបំណុលនោះទេ ថែមទាំងបង្កើតច្បាប់ដោយយកជាកម្មវត្ថុនៃការវិនិយោគផងដែរ។ នេះមានន័យថា គេព្យាយាមធ្វើឱ្យហ៊ីប៉ូតែកមានលំហូរនៃការលក់បាន)។ ដូចនេះ គោលគំនិតនៃការកំណត់លំដាប់ហ៊ីប៉ូតែកក៏ត្រូវបានបង្កើតឡើងផងដែរ ដោយសារតែហ៊ីប៉ូតែកក្តោបក្តាប់តែតម្លៃនៃកម្មវត្ថុហ៊ីប៉ូតែកដើម្បីធានាត្រឹមតម្លៃនៃសិទ្ធិលើបំណុលប៉ុណ្ណោះ។ នេះមានន័យថា កូនបំណុលអាចបង្កើតហ៊ីប៉ូតែកច្រើន និង អាចចុះបញ្ជីបានលើសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតែមួយ។ ឧទាហរណ៍ថា ដំបូង កូនបំណុល A បានបង្កើត និងចុះបញ្ជីហ៊ីប៉ូតែកលើដី «ក» របស់ខ្លួនដែលសន្មតថាអាចលក់ក្នុងតម្លៃ 4000លានរៀល នៅពេលខ្ចីប្រាក់ 2000លានរៀលពី B (នេះហៅថា ហ៊ីប៉ូតែកលំដាប់ទីមួយ)។ បន្ទាប់មក A បានខ្ចីប្រាក់ចំនួន 1600លានរៀល ពី C ហើយបានបង្កើត និង ចុះបញ្ជីហ៊ីប៉ូតែកលើដី «ក» ដដែលនោះ (ហ៊ីប៉ូតែកលំដាប់ទីពីរ)។ ហើយក្រោយមកទៀត A បានខ្ចីប្រាក់ចំនួន 800លានរៀល ពី D ហើយបានបង្កើត និង ចុះបញ្ជីហ៊ីប៉ូតែកលើដី «ក» ដដែលដើម្បីធានា (ហ៊ីប៉ូតែកលំដាប់ទីបី)។ ហើយឧបមាថា A មិនអាចសងប្រាក់ទៅ B C និង D ទេ ហើយកំណត់ពេលសម្រាប់សងសុទ្ធតែហួសពេលកំណត់ទាំងអស់ (ជាក់ស្តែង វានៅមានបញ្ហានៃការប្រាក់ទៀត ប៉ុន្តែ ខ្ញុំសូមរំលងចំណុចនេះ។ សូមយោងមាត្រា374 កថាខណ្ឌទី1 វាក្យខណ្ឌទី1)។ ហើយដី «ក» លក់ជាក់ស្តែងបានចំនួន 4000លានរៀល។ B មានអាទិភាពលំដាប់ទីមួយ ហេតុនេះអាចប្រមូលបំណុលទាំងអស់ចំនួន 2000លានរៀល ពីក្នុង 4000លានរៀល។ បន្ទាប់មក C អាចប្រមូលសិទ្ធិលើបំណុលចំនួន 1600លានរៀល ពីក្នុងទឹកប្រាក់នៅសល់ 2000លានរៀល។ ប៉ុន្តែ D ដែលជាម្ចាស់បំណុលហ៊ីប៉ូតែកលំដាប់ទីបីចុងក្រោយបំផុត បានឱ្យខ្ចីចំនួន 800លានរៀល ប៉ុន្តែ ប្រាក់ថ្លៃលក់ដី «ក» នៅសល់តែ 400លានរៀលប៉ុណ្ណោះ ក្រោយពីម្ចាស់បំណុលពីរនាក់បានដករួច ហេតុនេះ បានទទួលត្រឹមប្រាក់ 400លានរៀល (ប្រាក់ដែលនៅសល់ 400លានរៀលទៀត នឹងគ្មានប្រាតិភោគធានា ហើយអាចបន្តទាមទារឱ្យកូនបំណុលសងបាន)។ ប៉ុន្តែ បើសិនជាម្ចាស់បំណុលហ៊ីប៉ូតែកលំដាប់លើ (ឧបមាថា ហ៊ីប៉ូតែកលំដាប់ទីពីរ C) បានទទួលការសងតាមកិច្ចសន្យា ក្នុងករណីនេះ ការចុះបញ្ចីហ៊ីប៉ូតែករបស់បុគ្គលនោះនឹងត្រូវលុបចោល ហើយ ម្ចាស់ហ៊ីប៉ូតែកលំដាប់ទីបី D នឹងបានឡើងលំដាប់ (តាមឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ គឺឡើងពីលំដាប់ទីបី ទៅលំដាប់ទីពីរ ហើយនៅក្នុងការអនុវត្តហ៊ីប៉ូតែក D នឹងទទួលបានការសងគ្រប់ចំនួននៃទឹកប្រាក់ 800លានរៀល បន្ទាប់ពី B)។ ប៉ុន្តែ ឧបមាថា តម្លៃទីផ្សារនៃដីបានធ្លាក់ចុះ ហើយដី «ក» លក់បានតែតម្លៃ 2000លានរៀល ក្នុងករណីនេះ ហ៊ីប៉ូតែកលំដាប់ទីមួយ B នឹងប្រមូលបំណុលចំនួន 2000លានរៀលនោះ ហើយចាប់ពីអ្នកលំដាប់ទីពីរទៅ សូម្បីតែ 100រៀលក៏ប្រមូលមិនបានដែរ។
https://gyazo.com/8c5716ff2636585f7f97ed146d97689a
③ ទំនាក់ទំនងនៃហ៊ីប៉ូតែក និង សិទ្ធិប្រើប្រាស់
ហ៊ីប៉ូតែកក្តោបក្តាប់តែតម្លៃនៃកម្មវត្ថុ ហើយសិទ្ធិប្រើប្រាស់ស្ថិតនៅនឹងកម្មសិទ្ធិករដដែល។ ហេតុនេះ ក្រោយបង្កើតហ៊ីប៉ូតែកក៏ដោយ ក៏កម្មសិទ្ធិករអាចបង្កើតសិទ្ធិជួល និង ទទួលយកផលប្រយោជន៍ពីដីនោះបានដែរ។ ដើម្បីការពារដល់អ្នកជួល គេបានរៀបចំនូវបញ្ញត្តិដែលអនុញ្ញាតឱ្យអ្នកជួលរយៈពេលខ្លី (សិទ្ធិជួលដែលមានអំឡុងពេលមិនលើសពីការកំណត់ក្នុងមាត្រា602។ 5ឆ្នាំចំពោះដី និង 3ឆ្នាំចំពោះអគារ) អាចតតាំងចំពោះម្ចាស់បំណុលហ៊ីប៉ូ
តែក បើទោះបីជាបានចុះបញ្ជីក្រោយការបង្កើតហ៊ីប៉ូតែកក៏ដោយ (មាត្រា395 ចាស់)។ ប៉ុន្តែ ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ សិទ្ធិជួលរយៈពេលខ្លីនេះ ភាគច្រើនត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងគោលបំណងរារាំងដល់ការអនុវត្តហ៊ីប៉ូតែករបស់ម្ចាស់
បំណុលហ៊ីប៉ូតែក ហេតុនេះហើយ វិសោធនកម្មច្បាប់ឆ្នាំ2003 បានលុបចោលបញ្ញត្តិនេះ ហើយបានបង្កើតនៅរយៈពេលបង្អង់ចំនួន 6ខែ (មាត្រា395 ថ្មី) ចំពោះអ្នកជួលដែលត្រូវបានទាមទារឱ្យប្រគល់តាមការអនុវត្តហ៊ីប៉ូតែក (លក់ដោយបង្ខំ)។
④ ហ៊ីប៉ូតែក និង សិទ្ធិទាមទារដោយផ្អែកលើសិទ្ធិប្រត្យក្ស
ដោយសារតែហ៊ីប៉ូតែកគឺជាសិទ្ធិប្រត្យក្ស ហេតុនេះ ម្ចាស់សិទ្ធិហ៊ីប៉ូតែកក៏មានសិទ្ធិទាមទារឱ្យបញ្ឈប់ការរារាំងចំពោះការបំពានដែរ។ ប៉ុន្តែ ហ៊ីប៉ូតែកជាសិទ្ធិគ្រប់គ្រងតម្លៃប៉ុណ្ណោះ ដូចនេះ យើងនៅមានមន្ទិលថា តើអ្វីទៅជាការបំពាន ហើយពេលណាទើបអាចទាមទារឱ្យបញ្ឈប់បាន។ ទស្សនៈភាគច្រើនលើកឡើងថា បើសិនជាតម្លៃនៃកម្មវត្ថុបានធ្លាក់ចុះក្នុងកម្រិតដែលមិនអាចធានាដល់ហ៊ីប៉ូតែកបាន ដោយសារតែការកាប់ដើមឈើដោយមិនត្រឹមត្រូវ ឬ បំផ្លាញផ្ទះនៅលើដីដែលជាប់ហ៊ីប៉ូតែក ក្នុងករណីនេះ ម្ចាស់សិទ្ធិហ៊ីប៉ូតែកអាចទាមទារឱ្យបញ្ឈប់ការរារាំងបាន (ការទាមទារឱ្យបញ្ឈប់ការយកចេញ ឬ ទាមទារឱ្យធ្វើបដិទាន ជាអាទិ៍)។
⑤ ហ៊ីប៉ូតែកដើម្បីធានាបំណុលអណ្តែត
ហ៊ីប៉ូតែកដើម្បីធានាបំណុលអណ្តែត ក៏ត្រូវបានទទួលស្គាល់ផងដែរ។ បើសិនជាហ៊ីប៉ូតែកធម្មតា គេបង្កើតឡើងដើម្បីធានាសិទ្ធិលើបំណុលជាក់លាក់ (សិទ្ធិលើបំណុលចំនួន 2000លានរៀល របស់ AចំពោះB) ប៉ុន្តែ បើសិនជា A និង B ជួញដូរជាមួយគ្នាជារឿយៗ ក្នុងករណីនេះ វានឹងគួរឱ្យធុញទ្រាន់ណាស់ ដែលត្រូវបង្កើត និង លុបហ៊ីប៉ូតែកម្តងមួយៗ ពីសិទ្ធិលើបំណុលជាក់លាក់នីមួយៗនោះ។ ហេតុនេះ ហ៊ីប៉ូតែកដើម្បីធានាបំណុលអណ្តែតត្រូវបានបង្កើតឡើង ដើម្បីអាចធានាកាតព្វកិច្ចជាសកលមិនជាក់លាក់ (ដោយកំណត់ជាមុនអំពីកម្រិតនៃចំនួនអតិបរមា ពោលគឺ ចំនួនខ្ពស់បំផុតនៃជំនួញដែលធានា)។ ចំណុចនេះបានធ្វើឱ្យលេចឡើងនូវបញ្ហាជាច្រើន ហេតុនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានបន្ថែមបញ្ញត្តិពិស្តារជាច្រើន ដើម្បីសម្រួលដល់បញ្ហាទាំងនេះ (មាត្រា398.2～មាត្រា398.22)។
⑥ វិសាលភាពនៃហ៊ីប៉ូតែកទៅលើកម្មវត្ថុ
ហ៊ីប៉ូតែកមានវិសាលភាពទៅលើ វត្ថុដែលបានក្លាយទៅជាវត្ថុតែមួយ (វត្ថុភ្ជាប់) នៃអចលនវត្ថុដែលជាប់ហ៊ីប៉ូតែក (មាត្រា370 វាក្យខណ្ឌទី1)។ ខ្ញុំយល់ស្របចំពោះ វិសាលភាពនៃហ៊ីប៉ូតែកទៅលើវត្ថុភ្ជាប់ (មាត្រា242។ ឧទាហរណ៍ របងថ្ម ថ្មចិញ្ចើមផ្លូវ ដើមឈើ និង កូនរុក្ខជាតិដែលជាប់នឹងដីជាអាទិ៍) នៃគោលគំនិតនៃវត្ថុភ្ជាប់នេះ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំនៅមានមន្ទិលចំពោះការពន្លាតអានុភាពទៅលើវត្ថុចំណុះ (មាត្រា87។ ថ្មដែលបានទុកនៅលើដី ឬ ថ្មទុកក្នុងសួនច្បារដែលអាចលើកចេញបាន ឬ កម្រាលដែលក្រាលនៅលើអគារ និងគ្រឿងសង្ហារឹមជាអាទិ៍។ ⇒ពាក្យគន្លឹះ: វត្ថុចម្បង និង វត្ថុចំណុះ, វត្ថុដើម និង ផល)។ ផ្ទុយមកវិញ ចំពោះផលធម្មជាតិ និង ផលស៊ីវិល គឺជាវត្ថុដែលភ្ជាប់នឹងអចលនវត្ថុតែមួយ ប៉ុន្តែ ហ៊ីប៉ូតែកគឺជាសិទ្ធិដែលរក្សាទុកសិទ្ធិកាន់កាប់ និង អាស្រ័យផលលើកម្មវត្ថុឱ្យទៅអ្នកបង្កើត ហេតុនេះ ជាគោលការណ៍ អានុភាពនៃហ៊ីប៉ូតែកមិនមានទៅលើផលដែលបានប្រមូល ឬ ទទួលនៅមុនពេលអនុវត្តហ៊ីប៉ូតែកនោះទេ (ប៉ុន្តែ មានអានុភាពទៅលើផលដែលកំពុងតែមាននៅពេលអនុវត្ត។ មាត្រា371)។
លើសពីនេះ ហ៊ីប៉ូតែកក៏មានអានុភាពទៅលើសិទ្ធិដែលចំណុះឱ្យកម្មវត្ថុនៃហ៊ីប៉ូតែកដែរ (សិទ្ធិដែលភ្ជាប់នឹងអចលនវត្ថុដែលត្រូវបានបង្កើតហ៊ីប៉ូតែក)។ ឧទាហរណ៍ កូនបំណុលបានបង្កើតហ៊ីប៉ូតែកទៅលើអគាររបស់ខ្លួននៅលើដីដែលកំពុងជួល ក្នុងករណីនេះ ហ៊ីប៉ូតែកក៏មានទៅលើសិទ្ធិជួលដីផងដែរ ហើយអ្នកទិញដោយបង្ខំនូវអគារនោះ (អ្នកដែលបានទិញក្នុងការលក់ដោយបង្ខំ) នឹងធ្វើលទ្ធកម្មអគារដែលមានភ្ជាប់ជាមួយសិទ្ធិជួល (ប៉ុន្តែ វាមានបញ្ហាពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិជួលនៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី និង នៅក្នុងច្បាប់ស្តីពីការជួលដីជួលផ្ទះ។ ⇒：ជំពូកទី4 III.3)។
⑦ ឧបាទេសកម្មលើវត្ថុ
ឧទាហរណ៍ថា B បានយកផ្ទះ «ក» ទៅបង្កើតហ៊ីប៉ូតែក ដើម្បីខ្ចីទុនពី A (ម្ចាស់បំណុល A ហៅថា ម្ចាស់សិទ្ធិហ៊ីប៉ូតែក ហើយ កូនបំណុល B ហៅថា អ្នកបង្កើតហ៊ីប៉ូតែក)។ បើសិនជាផ្ទះ «ក» នោះត្រូវភ្លើងឆេះ ហើយបាត់បង់ទៅ ក្នុងករណីនេះ A នឹងបាត់បង់ប្រាតិភោគផងដែរ។ ប៉ុន្តែ បើសិនជា B បានទិញធានារ៉ាប់រងអគ្គិភ័យលើផ្ទះ «ក» ហើយនាំឱ្យ B អាចទាមទារថ្លៃធានារ៉ាប់រងពីក្រុមហ៊ុនធានារ៉ាប់រងបាន ក្នុងករណីនេះ អានុភាពនៃហ៊ីប៉ូតែកក៏មានទៅលើសិទ្ធិទាមទារប្រាក់ធានារ៉ាប់រងអគ្គិភ័យនេះផងដែរ (A អាចប្រមូលប្រាក់ទុន ពីប្រាក់ធានារ៉ាប់រងអគ្គិភ័យនោះបាន)។ ក្នុងករណីដូចខាងលើនេះដែលកម្មវត្ថុនៃប្រាតិភោគបានបាត់បង់ ឬ ខូចខាត(ឬករណីដែលមានការលក់ទិញ ឬការជួល) ហើយអានុភាពនៃសិទ្ធិប្រាតិភោគមានទៅដល់ «ប្រាក់ ឬ វត្ថុផ្សេងទៀត» ដែលអ្នកបង្កើត (នៅក្នុងឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ គឺ B) ត្រូវទទួលបាន ហៅថា «ឧបាទេសកម្មលើវត្ថុ»។ នៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណីជប៉ុនបានទទួលស្គាល់អានុភាពនេះ ចំពោះហ៊ីប៉ូតែក (មាត្រា372 និង មាត្រា304) សិទ្ធិលើការបញ្ចាំ និង ឯកសិទ្ធិដែលនឹងត្រូវរៀបរាប់នៅបន្ទាប់នេះ។ យុត្តិសាស្ត្របានទទួលស្គាល់ឧបាទេសកម្មលើវត្ថុនៃសិទ្ធិលើបំណុលដែលជាថ្លៃឈ្នួល ហេតុនេះ ម្ចាស់សិទ្ធិហ៊ីប៉ូតែកចំពោះអគារដែលមានអ្នកជួល អាចអនុវត្តហ៊ីប៉ូតែកដោយប្រមូលបំណុល ពីការលក់ដោយបង្ខំលើអគារនោះក៏បាន ឬ ពីការធ្វើឧបាទេសកម្មលើវត្ថុដែលជាសិទ្ធិលើបំណុលថ្លៃឈ្នួលដោយមិនលក់ដោយបង្ខំក៏បាន។
⑧ សិទ្ធិលើដីតាមច្បាប់កំណត់
ឧទាហរណ៍ថា B មានកម្មសិទ្ធិលើដី និង អគារដែលនៅលើដីនោះ ហើយ B បង្កើតហ៊ីប៉ូតែកនៅលើតែអាគារប៉ុណ្ណោះ នៅពេល B ខ្ចីប្រាក់ទុនពី A (ដូចបានរៀបរាប់រួចហើយថា នៅប្រទេសជប៉ុនបានចាត់ទុកថា ដី និង អគារ គឺជាអចលនវត្ថុដាច់ដោយឡែកពីគ្នា។ ⇒ ជំពូកទី3 I.1)។ ហើយឧបមាថា B មិនអាចសងបំណុលបាន ហើយ A បានអនុវត្តហ៊ីប៉ូតែក ហើយក្រោយពីលក់ដោយបង្ខំ C បានទិញយកអគារនោះ (A ប្រមូលប្រាក់កម្ចីពីថ្លៃលក់អគារ)។ តាមរយៈនេះ C នឹងស្ថិតក្នុងស្ថានភាពដែលទទួលបានកម្មសិទ្ធិលើអគារ ប៉ុន្តែ គ្មានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ដី។ ដូចនេះ នៅពេលដែលបង្កើតហ៊ីប៉ូតែក បើសិនជានៅលើដីនោះមានអគារ ហើយដី និង អគារនោះគឺជារបស់កម្មសិទ្ធិករតែម្នាក់ (នៅក្នុងឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ គឺ B) ហើយបើសិនជាដី ឬ អគារណាមួយនោះត្រូវបានយកទៅបង្កើតហ៊ីប៉ុតែក ហើយក្រោយមកទៀត កម្មសិទ្ធិករលើដី និង កម្មសិទ្ធិករលើអគារ អាចក្លាយទៅជាបុគ្គលផ្សេងគ្នា តាមរយៈការលក់ដោយបង្ខំ (នៅក្នុងឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ គឺ C បានក្លាយជាកម្មសិទ្ធិករលើអគារ) ក្នុងករណីនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានចាត់ទុកថា អ្នកបង្កើតហ៊ីប៉ូតែកដែលជាកម្មសិទ្ធិករលើដី (B) បានបង្កើតសិទ្ធិលើដី ដើម្បីកម្មសិទ្ធិករថ្មីលើអគារ (C) នៅពេលលក់ដោយបង្ខំ។ យើងបានសិក្សារួចមកហើយអំពីសិទ្ធិលើដី (⇒ជំពូកទី3) ប៉ុន្តែ សិទ្ធិលើដីដែលដើមឡើយត្រូវកើតឡើងដោយតាមរយៈកិច្ចសន្យាបង្កើតរបស់ភាគី បែរជាត្រូវកើតឡើងតាមកំណត់របស់ច្បាប់នៅពេលលក្ខខណ្ឌជាក់លាក់បានបំពេញបែបនេះ ហៅថា សិទ្ធិលើដីតាមច្បាប់កំណត់ (មាត្រា388)។
(2) សិទ្ធិលើការបញ្ចាំ
សិទ្ធិលើការបញ្ចាំ គឺជាសិទ្ធិដែលក្តោបក្តាប់តែតម្លៃសេដ្ឋកិច្ចប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែ សិទ្ធិនេះខុសពីហ៊ីប៉ូតែកត្រង់ថា វត្ថុនោះត្រូវផ្ទេរទៅឱ្យម្ចាស់បំណុល (ម្ចាស់បំណុលត្រូវកាន់កាប់)។ មិនមែនផ្ទេរកម្មសិទ្ធិនោះទេ ប៉ុន្តែ ម្ចាស់បំណុលត្រូវគ្រប់គ្រងវត្ថុរបស់កូនបំណុល។ បើសិនជាកូនបំណុលមិនអាចសងប្រាក់បានទេ ម្ចាស់បំណុលអាចប្រមូលសិទ្ធិលើបំណុលដោយអាទិភាព តាមរយៈការលក់ដោយបង្ខំវត្ថុនោះ (សូមយោង មាត្រា342)។ សិទ្ធិលើការបញ្ចាំ អាចបង្កើតលើចលនវត្ថុ អចលនវត្ថុ និង សិទ្ធិលើទ្រព្យសម្បត្តិដូចជាសិទ្ធិលើបំណុលផ្សេងទៀតបានទាំងអស់ ប៉ុន្តែ សិទ្ធិលើការបញ្ចាំនេះអាចសមស្របនឹងករណីចលនវត្ថុ (ដោយសារតែម្ចាស់បំណុលនឹងបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ នៅពេលដែលទុកវត្ថុនៅនឹងកូនបំណុល ហើយកូនបំណុលលក់ និង ប្រគល់ទៅឱ្យតតិយជនតាមទំនើងចិត្តនោះ) ប៉ុន្តែ ចំពោះអចលនវត្ថុវិញ គេនិយមប្រើប្រាស់ហ៊ីប៉ូតែកដោយសារកូនបំណុលនៅមានសិទ្ធិប្រើប្រាស់វត្ថុ (យ៉ាងណាមិញ ចំពោះចលនវត្ថុក៏ដោយ ក្នុងពេលថ្មីៗនេះ គេតែងប្រើប្រាស់ប្រាតិភោគដោយអនុប្បទានដែលនឹងលើកមករៀបរាប់នៅខាងក្រោយ)។
2. សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់របស់ច្បាប់
(1) សិទ្ធិឃាត់ទុក
ឧបមាថា អតិថិជន A បានយកនាឡិកាដៃមកជួសជុលនៅក្នុងហាងនាឡិកា B ហើយថ្លៃជួសជុលអស់ចំនួន 40ម៉ឺនរៀល។ នៅពេលដែលជួសជុលរួចហើយ បើហាងនាឡិកា B ប្រគល់នាឡិកាដៃវិញទាំង A មិនទាន់បង់ប្រាក់ ក្នុងករណីនេះ ខ្លួននឹងបាត់បង់ការធានាដែលអាចទាមទារថ្លៃជួសជុលបាន (មធ្យោបាយដែលបង្ខំដោយប្រយោល)។ ហេតុដូច្នេះហើយ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានកំណត់វិធានដែល B មិនចាំបាច់ប្រគល់វិញរហូតដល់ពេលទទួលបានការបង់ថ្លៃជួសជុល (មិនពាក់ព័ន្ធនឹងឆន្ទៈរបស់ភាគី)។ នេះគឺជា សិទ្ធិឃាត់ទុក នៅក្នុងប្រភេទនៃសិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់របស់ច្បាប់។ បើនិយាយជាភាសាច្បាប់គឺ «សិទ្ធិដែលអាចឃាត់ទុកវត្ថុនោះ ប្រសិនបើអ្នកកាន់កាប់ (ហាងនាឡិកា B) វត្ថុរបស់អ្នកដទៃ (នាឡិកាដៃ) មានសិទ្ធិលើបំណុលដែលបានកើតឡើងដោយទាក់ទងនឹងវត្ថុនោះ (សិទ្ធិលើបំណុលលើថ្លៃជួសជុលចំនួន 40ម៉ឺនរៀល) រហូតដល់ពេលដែលខ្លួនទទួលការសងចំពោះសិទ្ធិលើបំណុលនោះបាន» (ប៉ុន្តែ នៅក្នុងសិទ្ធិឃាត់ទុកនេះ មិនមានអានុភាពនៃការប្រមូលសិទ្ធិលើបំណុលដោយអាទិភាពពីថ្លៃលក់នៃកម្មវត្ថុដែលបានឃាត់ទុក នៅពេលប្តូរវត្ថុនោះជាប្រាក់នោះទេ (អានុភាពសងដោយអាទិភាព)។ ដោយឡែក សូមប្រៀបធៀប សិទ្ធិឃាត់ទុកនេះ ទៅនឹងការតវ៉ាឱ្យអនុវត្តព្រមគ្នាដែលបានរៀបរាប់នៅក្នុងជំពូកទី4។ ⇒ជំពូកទី4 II.3(3))។
(2) ឯកសិទ្ធិ
ឧបមាថា ហាងលក់ទំនិញ Y កំពុងជួបវិបត្តិក្នុងការបង្វិលដើមទុន ហើយ Y មិនព្រមបង់ប្រាក់ខែចំនួន 8លានរៀល ទៅឱ្យ X ដែលបម្រើការងារនៅក្នុងហាងនោះ។ មួយវិញទៀត Y កំពុងជំពាក់ប្រាក់កម្ចីពីដៃគូជំនួញ Z ចំនួន 72លានរៀល ហើយ Z មានបំណងអនុវត្តដោយបង្ខំ (លក់ដោយបង្ខំនូវទ្រព្យសម្បត្តិ ហើយប្រមូលសិទ្ធិលើបំណុលពីប្រាក់ថ្លៃលក់នោះ) ទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ Y (មានត្រឹមតែចំនួន 40លានរៀលប៉ុណ្ណោះ) ដោយសារតែ Y មិនបានបង់ប្រាក់ បើទោះបីជាពេលកំណត់សងបានកន្លងផុតក៏ដោយ។ បើសិនជា X ចូលរួមចែកចំណែក ដូចនេះ Z និង X ត្រូវបែងចែកនូវទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ Y ។ ហើយបើយោងតាមគោលការណ៍សមភាពនៃម្ចាស់បំណុលនៅក្នុងច្បាប់អនុវត្តរដ្ឋប្បវេណីជប៉ុន ក្នុងករណីនេះ Z ត្រូវបានចំនួន 36លានរៀល ហើយ X ត្រូវបានចំនួន 4លានរៀល ពីទ្រព្យសម្បត្តិ 40លានរៀល របស់ Y ដោយសារតែ សមមាត្រនៃសិទ្ធិលើបំណុលរបស់ X និង Y គឺ 1ភាគ 9។ ប៉ុន្តែ សិទ្ធិលើបំណុលនៃប្រាក់ខែ គឺជាសិទ្ធិលើបំណុលដែលពាក់ព័ន្ធនឹងជីវភាពរបស់ X ហេតុនេះ បើមើលពីទស្សនៈគោលនយោបាយសង្គម សិទ្ធិលើបំណុលនេះគួរតែរក្សាទុកឱ្យបានគ្រប់ចំនួនដល់ X។ ដូចនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានបញ្ញត្តអំពី «សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សតាមការកំណត់របស់ច្បាប់ដែលបុគ្គលមានសិទ្ធិលើបំណុលជាក់លាក់ (នៅក្នុងឧទាហរណ៍ខាងលើនេះគឺ X) អាចទទួលបាននូវការសងសិទ្ធិលើបំណុលនោះ (នៅក្នុងឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ គឺ 8លានរៀល ត្រូវទទួលបានការសងគ្រប់ចំនួនដោយអាទិភាព) ដោយអាទិភាពជាងម្ចាស់បំណុលផ្សេងទៀត (Z) ពីទ្រព្យសម្បត្តិរបស់កូនបំណុល (Y)។ នេះហៅថា ឯកសិទ្ធិ។ ឯកសិទ្ធិនៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី មានកំណត់ចាប់ពីមាត្រា306 ប៉ុន្តែឯកសិទ្ធិនេះបែងចែកជា ឯកសិទ្ធិទូទៅដែលមានលើទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់របស់កូនបំណុល និងឯកសិទ្ធិលើចលនវត្ថុដែលមានអានុភាពទៅលើចលនវត្ថុជាក់លាក់របស់កូនបំណុល ព្រមទាំង ឯកសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុដែលមានអានុភាពទៅលើអចលនវត្ថុជាក់លាក់របស់កូនបំណុល។ ទោះបីជាឯកសិទ្ធិទូទៅ ឬ ឯកសិទ្ធិលើចលនវត្ថុក៏ដោយ ក៏ម្ចាស់ឯកសិទ្ធិមិនអាចអនុវត្តបានទៀតទេ នៅក្រោយពេលកូនបំណុលបានប្រគល់កម្មវត្ថុទៅឱ្យតតិយជន (ពុំមាន «អានុភាពទៅជាមួយ» នោះទេ។ មាត្រា333)។
3. ប្រាតិភោគដែលគ្មានច្បាប់កំណត់
សិទ្ធិប្រាតិភោគប្រត្យក្សទាំង 4ប្រភេទដែលមានកំណត់ក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណីខាងលើនេះ គឺជាសិទ្ធិប្រាតិភោគដែលមានច្បាប់កំណត់ ហើយសិទ្ធិប្រាតិភោគក្រៅពីនេះពុំមានកំណត់ក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណីទេ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការអនុវត្តជាក់ស្តែងបានបង្កើតនូវទម្រង់នៃប្រាតិភោគ ដែលម្ចាស់បំណុលអាចទទួលបានកម្មវត្ថុនៃប្រាតិភោគផ្ទាល់ ដើម្បីសងទៅលើសិទ្ធិលើបំណុលរបស់ខ្លួន (ឧទាហរណ៍ថា កូនបំណុលបានអនុប្បទានកម្មវត្ថុធានាឱ្យទៅម្ចាស់បំណុល ក្នុងគោលបំណងដាក់ធានាប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែ បើសិនជាកូនបំណុលមិនអាចសងបំណុលទេ ម្ចាស់បំណុលនឹងធ្វើលទ្ធកម្មសិទ្ធិនោះតែម្តង) នៅពេលដែលកូនបំណុលមិនអាចសងបំណុលបាន ហើយដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយច្បាប់ទំនៀមទម្លាប់ និងយុត្តិសាស្ត្រ។ នេះហៅថា ប្រាតិភោគដែលគ្មានច្បាប់កំណត់។ ប្រាតិភោគទាំងនោះរួមមាន ប្រាតិភោគដោយការចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្ន ប្រាតិភោគដោយអនុប្បទាន និង ប្រាតិភោគដោយឃាត់កម្មសិទ្ធិ (ប្រាតិភោគទាំងនេះ មិនមែនជាប្រភេទនៃសិទ្ធិប្រត្យក្សដែលទើបបង្កើតថ្មីនោះទេ ហេតុនេះ វាមិនផ្ទុយនឹងគោលការណ៍សិទ្ធិប្រត្យក្សដែលកំណត់ក្នុងច្បាប់នោះទេ។ ប្រាតិភោគដោយការចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្ននៅក្នុងចំណោមនោះ ត្រូវបានបញ្ញត្តដោយច្បាប់ពិសេសហើយ)។ ជាពិសេស ប្រាតិភោគដោយអនុប្បទាន កាន់តែមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងនៅក្នុងសង្គមពាណិជ្ជកម្មបច្ចុប្បន្ន។
(1) ប្រាតិភោគដោយការចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្ន
ឧបមាថា A បានចុះកិច្ចសន្យាឱ្យ B ខ្ចីប្រាក់ ហើយបើសិនជាដល់ពេលកំណត់ B មិនអាចសងបានទេ A នឹងទទួលបានកម្មសិទ្ធិលើវត្ថុដែលជារបស់ B ឬ របស់តតិយជន (អ្នកធានាដោយវត្ថុ) ជំនួសឱ្យការអនុវត្តដោយបង្ខំ។ ហើយត្រូវចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្នជាមុនអំពី សិទ្ធិដែលរំពឹងទុកថានឹងទទួលបានការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិលើវត្ថុនោះ។ នេះគឺជាទម្រង់នៃការធានាក្នុងពាណិជ្ជកម្មដែល គេហៅថា «ប្រាតិភោគដោយការចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្ន»។ ជាក់ស្តែង ភាគីអាចបង្កើតនូវកិច្ចសន្យាដូចជា «ការសន្យាជាមុននៃការសងដោយវត្ថុជំនួស» ឬ «កិច្ចសន្យាសងដោយវត្ថុជំនួសដែលមានភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌបង្អង់» ដែលមានខ្លឹមសារថា «កូនបំណុលនឹងយកវត្ថុនេះមកសង បើសិនជាមិនអាចសងបំណុលបាន» ហើយលើសពីនេះអាចជា «ការសន្យាជាមុននូវការទិញលក់» ដែលមានខ្លឹមសារថា «កូនបំណុលនឹងលក់វត្ថុនេះឱ្យ បើសិនជាមិនអាចសងបំណុលបាន» ជាដើម (បើជាក់ស្តែងមិនបានចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្នក៏ដោយ ក៏កិច្ចសន្យាមានសុពលភាពដែរ)។ ហើយភាគីនឹងជ្រើសរើសយកវិធីចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្ន អំពីការចុះបញ្ជីផ្ទេរកម្មសិទ្ធិដែលជាលទ្ធផលនៃការចុះកិច្ចសន្យាខាងលើនេះ (ការចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្នអាចបន្តទៅចុះបញ្ជីចម្បងនៅពេលដែលកូនបំណុលមិនអាចសងបាន ហើយការចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្ននេះមានអានុភាពធានានូវលំដាប់អាទិភាពនៃការចុះបញ្ជី បើទោះបីជាកូនបំណុលបានចុះបញ្ជីផ្ទេរទៅឱ្យតតិយជនក្នុងអំឡុងពេលនោះក៏ដោយ)។ ការអនុវត្តវិធីបែបនេះ ត្រូវបានគេយកមកប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយមួយរយៈពេលផងដែរ ដោយសារតែម្ចាស់បំណុលអាចធ្វើលទ្ធកម្មប្រាក់ បានច្រើនជាងប្រាក់ដែលបានឱ្យកូនបំណុលខ្ចី (ឧបមាថា ឱ្យខ្ចីទុនចំនួន 40លានរៀល ហើយសន្យាទទួលយកការសងដោយវត្ថុជំនួសដែលមានតម្លៃ 80លានរៀល)។ ដូចនេះ ដើម្បីមិនឱ្យម្ចាស់បំណុលទទួលបានផលប្រយោជន៍ច្រើនហួសហេតុ ច្បាប់ស្តីពីប្រាតិភោគដោយការចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្ន ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ1978 ហើយច្បាប់នេះបានដាក់ករណីយកិច្ចឱ្យម្ចាស់បំណុលត្រូវបង់ប្រាក់ដែលនៅសល់ពីតម្លៃនៃកម្មវត្ថុ និង តម្លៃនៃសិទ្ធិលើបំណុលដែលត្រូវបានធានា (ប្រាក់ជម្រះ)។
(2) ប្រាតិភោគដោយអនុប្បទាន
នៅពេលដែល A ឱ្យ B ខ្ចីប្រាក់ B ត្រូវធ្វើក្នុងទម្រង់ដែលអនុប្បទានកម្មសិទ្ធិលើវត្ថុឱ្យទៅ A ហើយពេលដែលកំណត់ពេលសងមកដល់ បើសិនជា B អាចសងបំណុលបាន A ត្រូវសងវត្ថុនោះមកវិញ ប៉ុន្តែ បើសិនជា B មិនអាចសងបំណុលបានទេ A ធ្វើលទ្ធកម្មលើវត្ថុនោះតែម្តង។ នេះជាប្រាតិភោគក្នុងទម្រង់ពាណិជ្ជកម្ម ដែលគេហៅថា «ប្រាតិភោគដោយអនុប្បទាន»។ ការអនុវត្តបែបនេះ ដើមឡើយគឺមានបញ្ហានៃភាពស្របច្បាប់ ដោយសារតែ វាជាទម្រង់ (ទិញលក់) គឺខុសខ្លាំងពីស្ថានភាពជាក់ស្តែង (ខ្ចីប្រាក់) ប៉ុន្តែ យុត្តិសាស្ត្រតុលាការ បានទទួលស្គាល់ថា មិនមែនជាសកម្មភាពដែលខុសនឹងគន្លងច្បាប់នោះទេ។ ប៉ុន្តែ ការអនុវត្តជាក់ស្តែងត្រូវបានធ្វើឡើងច្រើនពេក ហើយករណីភាគច្រើនបំផុត គឺម្ចាស់បំណុលទទួលបានផលប្រយោជន៍ច្រើនហួសហេតុ ដូចនេះ យុត្តិសាស្រ្តតុលាការបានដាក់ឱ្យ អ្នកទិញ (ម្ចាស់បំណុល) មានករណីយកិច្ចសងប្រាក់ជម្រះដូចករណីប្រាតិភោគដោយការចុះបញ្ជីបណ្តោះអាសន្នដែរ។ យ៉ាងណាមិញ នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះក៏ដោយ ក៏អ្នកសិក្សាច្បាប់ជាច្រើនកំពុងតែខ្វែងគំនិតគ្នាត្រង់ចំណុចថា ប្រាតិភោគដោយអនុប្បទាននេះ ត្រូវមានទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ជាការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ (ចាត់ទុកម្ចាស់បំណុល ថាជាកម្មសិទ្ធិករ។ ទម្រង់ផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ) ឬ ត្រូវមានទម្រង់ផ្លូវច្បាប់ជាការបង្កើតសិទ្ធិប្រាតិភោគ (ចាត់ទុកថាម្ចាស់បំណុលទទួលបានតែសិទ្ធិប្រាតិភោគប៉ុណ្ណោះ។ ទម្រង់សិទ្ធិប្រាតិភោគ)។ គេយល់ថា យុត្តិសាស្ត្រតុលាការបានគាំទ្រនូវទម្រង់ផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ ប៉ុន្តែ បន្ថែមការកែតម្រូវក្នុងនាមជាប្រាតិភោគទៅតាមភាពចាំបាច់។ ដោយឡែក ប្រាតិភោគដោយអនុប្បទាននេះ ត្រូវបានគេយកមកអនុវត្តទូលំទូលាយលើអចលនវត្ថុ និង ចលនវត្ថុ ព្រមទាំងសិទ្ធិលើទ្រព្យសម្បត្តិផ្សេងទៀត ដូចជាសិទ្ធិលើបំណុលជាដើម ក្នុងនាមជាមធ្យោបាយផ្លូវច្បាប់ក្នុងការប្រមូលប្រាក់ទុន (បើសិនជាចលនវត្ថុ និង សិទ្ធិលើបំណុលវិញ គេតែងនិយមធ្វើក្នុងទម្រង់ប្រាតិភោគដោយអនុប្បទានលើចលនវត្ថុលក្ខណៈប្រមូលផ្តុំ ដែលដាក់ប្រាតិភោគនូវវត្ថុជាច្រើនរួមគ្នា ឬ ប្រាតិភោគដោយអនុប្បទាននូវសិទ្ធិលើបំណុលនាពេលអនាគត។ ក្នុងករណីនេះ គេបានជ្រើសរើសយកវិធីប្តូរលក្ខណៈនៃការកាន់កាប់ (⇒ជំពូកទី3 II.2(5)③) ធ្វើជាលក្ខខណ្ឌតតាំងចំពោះករណីចលនវត្ថុ ដែលវិធីនេះមិនអាចមើលឃើញការផ្លាស់ប្តូរពីខាងក្រៅទាល់តែសោះ ប៉ុន្តែ ប្រព័ន្ធនៃការចុះបញ្ជី អំពីការធ្វើអនុប្បទានចលនវត្ថុថ្មី ត្រូវបានបង្កើតឡើង ដោយអនុវត្តដូចគ្នាទៅនឹងប្រព័ន្ធនៃការចុះបញ្ជី អំពីការធ្វើអនុប្បទានសិទ្ធិលើបំណុល ដែលបានរៀបចំឡើងដោយការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ពិសេសស្តីពីការធ្វើអនុប្បទានសិទ្ធិលើបំណុលឆ្នាំ2004 (⇒ជំពូកទី6 5(4))។ តាមរយៈនេះ ចលនវត្ថុក៏ត្រូវបានធ្វើតាមវិធីបង្ហាញជាសាធារណៈយ៉ាងច្បាស់លាស់ដែរ។ ប៉ុន្តែ ការចុះបញ្ជីនេះ មានលក្ខខណ្ឌតតាំងស្របគ្នាទៅនឹងការប្រគល់ និង ការប្តូរលក្ខណៈនៃការកាន់កាប់ដែរ ហេតុនេះហើយ ឧបមាថា បើមានបុគ្គលណាដែលទទួលបានការប្តូរលក្ខណៈនៃការកាន់កាប់មុន នឹងទទួលបានអាទិភាពមុន។ យ៉ាងណាមិញ នៅក្នុងការវិសោធនកម្មនេះ បានផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះច្បាប់នេះ ទៅជាច្បាប់ថ្មីស្តីពីការធ្វើអនុប្បទានចលនវត្ថុ និង សិទ្ធិលើបំណុល)។
(3) ប្រាតិភោគដោយឃាត់កម្មសិទ្ធិ
ឧបមាថា អ្នកលក់បង់រំលស់ A (ការលក់ដោយវិធីបង់រំលស់ជាដំណាក់កាលទៅតាមខែ ឬ ឆ្នាំ ជាដើម) បានចុះកិច្ចសន្យាលក់ទំនិញឱ្យទៅ B។ ក្នុងករណីនេះ ទំនិញបានប្រគល់ទៅឱ្យ B ភ្លាមៗ ប៉ុន្តែ កម្មសិទ្ធិនៃទំនិញនោះត្រូវឃាត់ទុកនៅ A រហូតដល់ពេលដែលបង់ប្រាក់បានគ្រប់ចំនួននាពេល 1ឆ្នាំក្រោយ (ក្នុងអំឡុងពេល 1ឆ្នាំនេះ ទោះបី Bប្រើប្រាស់វត្ថុនោះក៏ដោយ តែមិនមែនជាកម្មសិទ្ធិករនោះទេ)។ នេះគឺជាវិធីធានាដែលតម្រូវឱ្យ B បង់ប្រាក់ដែលនៅសល់ តាមរយៈការឃាត់ទុកកម្មសិទ្ធិ។ កិច្ចសន្យាបែបនេះ គឺមានសុពលភាព ហើយត្រូវបានគេប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយ។ ដើមឡើយ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានបញ្ញត្តអំពី ឯកសិទ្ធិនៃចលនវត្ថុ ដែលជាមធ្យោបាយដើម្បីធានានូវសិទ្ធិលើបំណុលថ្លៃលក់របស់អ្នកលក់នៃចលនវត្ថុដែលបានប្រគល់នោះ (មាត្រា311) ប៉ុន្តែ ភាគីតែងនិយមជ្រើសរើសយកមធ្យោបាយនៃការធ្វើការសន្យាពិសេស អំពីការមិនផ្ទេរកម្មសិទ្ធិរហូតដល់ពេលបង់ថ្លៃលក់គ្រប់ចំនួនដូចខាងលើនេះ ហើយនៅពេលដែលអ្នកទិញមិនបានបង់ថ្លៃគ្រប់ចំនួន អ្នកលក់នឹងរំលាយកិច្ចសន្យាលក់ទិញ ហើយទាមទារឱ្យប្រគល់កម្មវត្ថុវិញ ដោយផ្អែកលើកម្មសិទ្ធិ។ នេះហៅថា «ការឃាត់កម្មសិទ្ធិ»។ វាស្រដៀងគ្នានឹងប្រាតិភោគដោយអនុប្បទានដែរ ប៉ុន្តែ ខុសគ្នាត្រង់ថា អ្នកទិញមានឆន្ទៈធ្វើលទ្ធកម្មលើកម្មវត្ថុ មិនមែនជាការកម្ចីទុននោះទេ។ ទ្រឹស្តីជាច្រើនបានបកស្រាយខុសគ្នា ប៉ុន្តែ យុត្តិសាស្ត្រតុលាការបានបកស្រាយថា វិធីនេះមានទម្រង់ជាការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ (ពោលគឺ ចាត់ទុកថា អ្នកលក់នៅមានឋានៈជាកម្មសិទ្ធិករដដែល) ក្នុងនាមទំនាក់ទំនងគតិយុត្តខាងក្រៅ (ករណីដែលមានវិវាទជាមួយតតិយជនដែលបានទិញបន្តពីអ្នកទិញ)។