ជំពូកទី 5
នីតិសិទ្ធិលើបំណុល (2) ― នីតិអំពើអនីត្យានុកូល
I. មូលហេតុនៃការកកើតសិទ្ធិលើបំណុលក្រៅពីកិច្ចសន្យា
II. ការសិក្សាអំពីចំណុចសំខាន់នៃអំពើអនីត្យានុកូល
1. អំពើអនីត្យានុកូលគឺជា
2. គំនិតដើមស្តីពីសំណងការខូចខាតនៃអំពើអនីត្យានុកូល
3. លក្ខខណ្ឌបង្កើតអំពើអនីត្យានុកូល
4. អានុភាពនៃអំពើអនីត្យានុកូល
5. អំពើអនីត្យានុកូលពិសេស
III. ការសិក្សាអំពីចំណុចសំខាន់នៃការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល និង សេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ
1. ការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល
2. សេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ
I. មូលហេតុនៃការកកើតសិទ្ធិលើបំណុលក្រៅពីកិច្ចសន្យា
ដូចបានរៀបរាប់នៅក្នុងជំពូកទី4 នៅក្នុងផ្នែកស្តីពីសិទ្ធិលើបំណុលពិសេសៗ បានកំណត់អំពីមូលហេតុនៃការកកើតសិទ្ធិលើបំណុលជា 4ប្រភេទ។ នៅក្នុងនោះមូលហេតុដែលសំខាន់ជាងគេបំផុត គឺកិច្ចសន្យា ហើយបន្ទាប់មកទៀតមាន ការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល សេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ និង អំពើអនីត្យានុកូល។ នៅក្នុងចំណោមមូលហេតុនៃការកកើតសិទ្ធិលើបំណុលទាំងនោះ យើងអាចនិយាយថា ការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល និង សេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ គឺជាករណីពិសេស ប៉ុន្តែ អំពើអនីត្យានុកូលមានសារៈសំខាន់បន្ទាប់ពីកិច្ចសន្យា។ ខ្ញុំនឹងពន្យល់ចាប់ពីចំណុចស្តីពីអំពើអនីត្យានុកូលមុនដែលមានសារៈខាន់ខ្លាំង ប៉ុន្តែខុសពីលំដាប់លំដោយនៃមាត្រាច្បាប់ ។
II. ការសិក្សាអំពីចំណុចសំខាន់នៃអំពើអនីត្យានុកូល
1. អំពើអនីត្យានុកូលគឺជា
អំពើអនីត្យានុកូល សំដៅទៅលើការកកើតសិទ្ធិទាមទារឱ្យសងសំណងការខូចខាតដែលជនរងគ្រោះមានទៅលើចារី នៅក្នុងប្រព័ន្ធផ្តល់សំណងការខូចខាត ក្នុងករណីដែលបុគ្គលណាម្នាក់បានបង្ករជាការខូចខាតដោយខុសច្បាប់ទៅលើបុគ្គលផ្សេង ដោយចេតនា ឬ កំហុស។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីមាត្រា709 កំណត់ថា «បុគ្គលដែលបានបំពានដល់សិទ្ធិ និង ផលប្រយោជន៍តាមផ្លូវច្បាប់របស់បុគ្គលដទៃ ដោយចេតនា ឬ កំហុស ត្រូវទទួលខុសត្រូវក្នុងការសងការខូចខាតដែលកើតឡើងដោយអំពើនោះ»។ ពាក្យពេចន៍ដែលប្រើប្រាស់នៅមុនពេលវិសោធនកម្មច្បាប់ឆ្នាំ2004 គឺ «បានបំពានដល់សិទ្ធិរបស់បុគ្គលដទៃ» ហេតុនេះហើយទើបពីមុនធ្លាប់មានបញ្ហាត្រង់ថា បើសិនជាការបំពាននោះមិនបានធ្វើទៅលើសិទ្ធិទេ តើវាអាចក្លាយជាអំពើអនីត្យានុកូលដែរឬទេ? បច្ចុប្បន្ននេះ ចំណុចនេះត្រូវបានបកស្រាយថា «ការបំពានខុសច្បាប់ដល់បុគ្គលដទៃ» ហើយគេបានវិសោធនកម្មដោយប្រើប្រាស់ពាក្យដែលមានន័យច្បាស់លាស់។
ដូចនេះ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងអំពីអំពើអនីត្យានុកូលគ្របដណ្តប់លើករណីជាច្រើនដូចជា គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ការបំពុលបរិស្ថាន កំហុសនៃការព្យាបាល ដែលគេហៅថាអំពើអនីត្យានុកូលនៃអង្គហេតុ និង ការបំពានផលប្រយោជន៍អាជីវកម្ម (ដណ្តើមអតិថិជន) និង ការដណ្តើមយកកិច្ចសន្យា (ការបំពានសិទ្ធិលើបំណុលយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ) ដែលគេហៅថា អំពើអនីត្យានុកូលនៃជំនួញ។ កម្មវត្ថុនៃសំណងរួមមានការខូចខាតជាទ្រព្យសម្បត្តិ និង ការខូចខាតផ្លូវចិត្ត (ពោលគឺ សំណងជំងឺចិត្ត)។
2. គំនិតដើមស្តីពីសំណងការខូចខាតនៃអំពើអនីត្យានុកូល
ខ្ញុំសូមពន្យល់អំពីគោលគំនិតនៃអំពើអនីត្យានុកូល ដោយប្រៀបធៀបជាមួយនឹងទោសព្រហ្មទណ្ឌដែលមានចែងក្នុងក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។ សំំណងការខូចខាតក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី និង ទោសព្រហ្មទណ្ឌ (រួមទាំងទោសពិន័យជាប្រាក់) នៅក្នុងក្រមព្រហ្មទណ្ឌ គឺជារបស់ 2 ដែលខុសពីគ្នាដាច់ស្រឡះ។ អំពើអនីត្យានុកូលមិនមែនជាការបង្គាប់ឱ្យសងសំណងការខូចខាត ក្នុងនាមជាទោសទណ្ឌចំពោះចារីនោះទេ។ វាគ្រាន់តែជាការពិចារណាអំពីសមភាពនៃការទទួលខុសត្រូវនូវការខូចខាត ដែលចារីត្រូវប៉ះប៉ូវផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច ឬ ផ្នែកស្មារតីដល់ជនរងគ្រោះ ពោលគឺ ការឱ្យបំពេញចន្លោះឡើងវិញ។ ហើយអំពើខ្លះត្រូវក្លាយជាបទល្មើសតាមក្រមព្រហ្មទណ្ឌ រួមជាមួយអំពើអនីត្យានុកូលតាមក្រមរដ្ឋប្បវេណី ប៉ុន្តែ អំពើខ្លះអាចបង្កើតជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ ប៉ុន្តែ មិនអាចក្លាយជាអំពើអនីត្យានុកូលក៏មាន ហើយក៏អាចផ្ទុយពីនេះ គឺអំពើខ្លះក្លាយជាអំពើអនីត្យានុកូល ប៉ុន្តែមិនបង្កើតជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌនោះទេ។ ពីព្រោះលក្ខខណ្ឌដើម្បីបង្កើតអំពើអនីត្យាកូល និង លក្ខខណ្ឌដែលនាំឱ្យកើតមានបទល្មើសនីមួយៗ គឺខុសគ្នា ហើយដូចបានរៀបរាប់ខាងលើ អំពីភាពខុសគ្នានៃគោលគំនិតរបស់ប្រព័ន្ធទាំង2 នេះ។ ឧទាហរណ៍ ការបើកបរឡានក្នុងគោលបំណងបុកបុគ្គលណាមួយ ហើយបង្ករជារបួសស្នាម ក្នុងករណីនេះ អំពើអនីត្យានុកូលនឹងកើតមានឡើង ហើយចារីនឹងត្រូវទាមទារឱ្យបង់សំណងការខូចខាតជាថ្លៃព្យាបាលរបួស និង ផលប្រយោជន៍ដែលបាត់បង់ក្នុងអំឡុងពេលដែលមិនអាចធ្វើការបាន ហើយទន្ទឹមនឹងនេះ ចារីនឹងត្រូវទទួលទោសបង្កររបួសស្នាមតាមក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។ ប៉ុន្តែ បើសិនជាការបើកឡានប៉ះទង្គិចដល់ភាគីម្ខាងទៀតកើតឡើងដោយសារកំហុសវិញ បទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌនឹងមិនចោទជាបញ្ហាទេ តែសំណងការខូចខាតតាមអំពើអនីត្យានុកូលនឹងកើតមានឡើង។ ផ្ទុយមកវិញ បើទោះបីជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌកើតមានក៏ដោយ ប៉ុន្តែ បើមិនមានកើតឡើងនូវការខូចខាតជាទ្រព្យសម្បត្តិ ឬ ស្មារតីដល់បុគ្គលដទៃនោះទេ អំពើអនីត្យានុកូលក៏ពុំមានកើតមានឡើងដែរ។
3. លក្ខខណ្ឌបង្កើតអំពើអនីត្យានុកូល
មាត្រា709 បានកំណត់អំពីលក្ខខណ្ឌទូទៅនៃការបង្កើតនូវអំពើអនីត្យានុកូលទូទៅជា 4 គឺ (1) ចេតនា ឬ កំហុសរបស់ចារី (2) ភាពខុសច្បាប់នៃអំពើបំពាន (3) ការកើតឡើងការខូចខាត និង (4) ទំនាក់ទំនងហេតុនិងផលរវាងអំពើបំពាននិងការខូចខាត។
(1) ចេតនា និង កំហុស
ចំណុចនេះយើងអាចហៅបានថាជាគោលការណ៍មួយក្នុងចំណោមគោលការណ៍ធំទាំង3 នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺ «គោលការណ៍ទទួលខុសត្រូវដោយមានកំហុស»។ ពោលគឺ បើសិនជាទង្វើគ្រប់យ៉ាងទាំងអស់របស់យើងត្រូវតែមានការទទួលខុសត្រូវ ដោយមិនពិចារណាអំពីភាពមាន ឬ គ្មានកំហុសទាល់តែសោះនោះ ការអភិវឌ្ឍន៍សកម្មភាពរបស់បុគ្គលនីមួយៗនឹងត្រូវបានរារាំង ហេតុនេះហើយ ទើបគេបង្កើតឱ្យមាននូវគោលគំនិតស្តីពីការទទួលខុសត្រូវតែក្នុងករណីមានចេតនា ឬ កំហុសប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីរក្សាការពារនូវសេរីភាពនៃការធ្វើសកម្មភាពរបស់បុគ្គលនីមួយៗ។ គោលគំនិតនេះនៅតែបន្តអនុវត្តរហូតមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន ប៉ុន្តែ ការរីកចម្រើននៃសង្គមពាណិជ្ជកម្មបានធ្វើឱ្យគេបន្ថែមនូវគោលគំនិតបន្ថែមទៀត គឺ ការទទួលខុសត្រូវដោយគ្មានកំហុស សម្រាប់អនុវត្តទៅលើការខូចខាតមួយចំនួននៅក្នុងបរិបទផ្សេងៗនៃសង្គមបច្ចុប្បន្ន។ ដោយឡែក ទ្រឹស្តីនៃកំហុស គឺពិចារណាអំពីការមិនប្រុងប្រយ័ត្ននៅក្នុងចិត្តរបស់ចារីម្នាក់ៗតាមលក្ខណៈអត្តនោម័ត ប៉ុន្តែ នៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គេប្តូរមកពិចារណាទៅលើការល្មើសទៅនឹងករណីយកិច្ចជៀសវាងនូវលទ្ធផលដែលអាចសម្រេចបានដោយសត្យានុម័ត ដែលជាការខកខានអនុវត្តករណីយ កិច្ចត្រូវជៀសវាងនូវលទ្ធផលដែលអាចការពារបាន បើសិនជាចារីបានព្យាករ និង ប្រុងប្រយ័ត្នជាមុន។
យ៉ាងណាមិញ នៅក្នុងករណីអំពើអនីត្យានុកូល ជនរងគ្រោះដែលទាមទារសំណង ត្រូវបញ្ជាក់អំពីចេតនា ឬ កំហុសរបស់ចារី (ចំណុចនេះ បញ្ច្រាសគ្នាជាមួយនឹងករណីភាគីនៃកិច្ចសន្យា។ ដើមឡើយ ភាគីនៃកិច្ចសន្យាត្រូវឈរលើករណីយកិច្ចនៃការអនុវត្តដោយផ្អែកតាមគោលការណ៍សុចរិតនិងស្មោះត្រង់ ហេតុនេះ បើសិនជាមានការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ចនៅក្នុងកិច្ចសន្យា ម្ចាស់បំណុលដែលទាមទារសំណងការខូចខាត មិនចាំបាច់បញ្ជាក់អំពីហេតុនៃការទទួលខុសត្រូវដូចជា ចេតនា ឬ កំហុសរបស់កូនបំណុលដែលមិនអនុវត្តនោះទេ ហើយកូនបំណុលត្រូវបញ្ជាក់ថាខ្លួនគ្មានហេតុនៃការទទួលខុសត្រូវ ទើបអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវក្នុងការសងសំណងការខូចខាត។
(2) ភាពខុសច្បាប់
លក្ខខណ្ឌទី2 គឺជាភាពខុសច្បាប់នៃការបំពានសិទ្ធិ និង ផលប្រយោជន៍ (មានអំពើបំពានខុសច្បាប់) ដូចពាក្យពេចន៍ដែលប្រើប្រាស់ក្នុងមាត្រាច្បាប់ខាងលើនេះ។ ឧទាហរណ៍ ភាគីម្ខាងបានអនុវត្តតាមវិធានកំណត់នៅក្នុងការប្រកួតយូដូ ហើយបានបង្ករបួសស្នាមដល់ភាគីម្ខាងទៀត នៅក្នុងករណីនេះ ជាទូទៅអំពើនេះខ្វះភាពខុសច្បាប់ ហេតុនេះហើយ វាមិនអាចក្លាយជាអំពើអនីត្យានុកូលនោះទេ។ ការបង្ករបួសស្នាមដល់ភាគីម្ខាងទៀត ដោយសារតែគ្មានមធ្យោបាយផ្សេងពីនេះ ដើម្បីគេចខ្លួនពីការវាយប្រហារពីភាគីម្ខាងទៀតនោះ ក៏អាចរួចផុតពីភាពខុសច្បាប់ដែរ។ ករណីនេះហៅថា ការការពារជាធម្មានុរូប (មាត្រា720)។
បើសិនជាពិបាកក្នុងការសម្រេចអំពីភាពមាន ឬ គ្មានភាពខុសច្បាប់នេះ ក្នុងករណីនេះ ទ្រឹស្តីជាច្រើននៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះបានបកស្រាយថា ត្រូវសម្រេចដោយវិនិច្ឆ័យទៅលើលក្ខណៈ និង ប្រភេទនៃផលប្រយោជន៍ដែលរងការបំពាន រួមជាមួយនឹងបែបយ៉ាងនៃអំពើបំពាន (មានន័យថា បើសិនជាការបំពានផលប្រយោជន៍មានតិចតួចក៏ដោយ ប៉ុន្តែ បើវិធីនៃការបំពានមានលក្ខណៈអាក្រក់ខ្លាំង គេអាចសម្រេចថា មានភាពខុសច្បាប់ធ្ងន់ធ្ងរ)។ ប៉ុន្តែ ចំពោះលក្ខខណ្ឌនៃភាពខុសច្បាប់នេះ មានទ្រឹស្តី2 ដែលបកស្រាយផ្ទុយគ្នា។ ទ្រឹស្តីមួយបកស្រាយថាភាពខុសច្បាប់នេះ ត្រូវពិចារណាដាច់ដោយឡែកពីលក្ខខណ្ឌចេតនា និង កំហុស រីឯទ្រឹស្តីមួយទៀតបកស្រាយថា ពិចារណាដោយបញ្ចូលលក្ខខណ្ឌទាំងនេះរួមគ្នា (ឧទាហរណ៍ នៅក្នុងករណីអំពើអនីត្យានុកូលនៃជំនួញ ដែល X បានចុះកិច្ចសន្យាជាមួយ A រួចហើយ ប៉ុន្តែ Y បានដណ្តើមយក ហើយបង្ខំឱ្យ A ចុះកិច្ចសន្យាជាមួយខ្លួន។ រឿងនេះពេលខ្លះអាចស្ថិតនៅក្នុងទំហំនៃការប្រកួតប្រជែងដោយសេរី ហេតុនេះហើយ ការសម្រេចអំពីអត្ថិភាពនៃភាពខុសច្បាប់ គឺមានការលំបាកខ្លាំង។ ប៉ុន្តែ ទ្រឹស្តីមួយចំនួនបកស្រាយថា រឿងនេះអាចក្លាយជាករណីអំពើអនីត្យានុកូល ប្រសិនបើ Y មានឆន្ទៈ (ឆន្ទៈបំពាន) ដណ្តើមកិច្ចសន្យា ដោយបង្កការខូចខាត (ខ្លាំងជាងចេតនា) ដល់ X។
(3) ការកើតឡើងការខូចខាត
លក្ខខណ្ឌទី3 គឺការកើតឡើងការខូចខាត។ បើទោះបីជាអំពើនោះខុសច្បាប់ខ្លាំងយ៉ាងណាក៏ដោយ តែបើគ្មានការខូចខាតកើតឡើងចំពោះភាគីម្ខាងទៀតទេ ក៏វាមិនអាចក្លាយជាអំពើអនីត្យានុកូលដែរ។ ការខូចខាតនេះ បែកចែកជា ការខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិ និង ការខូចខាតសតិអារម្មណ៍ (សំណងជំងឺចិត្ត) ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ។ នៅក្នុងការខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិត្រូវបែងចែកជា ការខូចខាតសកម្ម ដូចជា ថ្លៃព្យាបាលរបួស និង ការខូចខាតអកម្ម ដូចជា ការបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ដោយការមិនទទួលបានចំណូល ក្នុងអំឡុងពេលសម្រាកព្យាបាលរបួស។ លើសពីនេះ នៅក្នុងផលប្រយោជន៍ដែលទទួលរងការបំពាន រួមបញ្ចូលទាំងការប៉ះពាល់ដល់ផលប្រយោជន៍នៃបុគ្គលភាព ដូចជា កេរ្តិ៍ឈ្មោះ និង ឯកជនភាព ជាអាទិ៍ (មាត្រា710)។ ការបំពានដល់អាយុជីវិត ពោលគឺ ឪពុកម្តាយ សហព័ទ្ធ និង កូនរបស់ជនរងគ្រោះដែលបានបាត់បង់ជីវិតដោយសាររងអំពើអនីត្យានុកូល មានសិទ្ធិទាមទារសំណងការខូចខាតផ្លូវចិត្តបាន (មាត្រា711) ប៉ុន្តែ បុគ្គលក្រៅពីនេះក៏អាចមានសិទ្ធិទាមទារសំណងការខូចខាតផ្លូវចិត្តផងដែរ បើសិនជាអាចបញ្ជាក់អំពីការទទួលរងនូវការខូចខាតផ្លូវចិត្តបាន។
(4) ទំនាក់ទំនងហេតុនិងផល
លក្ខខណ្ឌទី4 គឺទំនាក់ទំនងហេតុនិងផល ពោលគឺ ការខូចខាតដែលកើតឡើងដោយសារតែអំពើអនីត្យានុកូលនោះ ត្រូវតែមានទំនាក់ទំនងដើមហេតុ និង លទ្ធផល។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការបំពុលបរិស្ថានជាអាទិ៍ ជនរងគ្រោះមានការលំបាកយ៉ាងខ្លាំងក្នុងការបញ្ជាក់អំពីចំណុចនេះ ដូចជា សារធាតុពុលបានចូលទៅក្នុងខ្លួនជនរងគ្រោះដោយរបៀបណា ហើយបង្កជាជំងឺដោយរបៀបណាជាដើម។ ដូចនេះ យុត្តិសាស្ត្រតុលាការបានបកស្រាយអនុគ្រោះត្រង់ចំណុចនេះថា ជនរងគ្រោះមិនតម្រូវឱ្យបញ្ជាក់អំពីមូលហេតុវិទ្យាសាស្ត្រលម្អិតនោះទេ ហើយគ្រាន់តែមានការបញ្ជាក់ត្រឹមតែអាចជឿជាក់បានថា ប្រហែលជាមានគឺគ្រប់គ្រាន់ហើយ។
(5) សមត្ថភាពក្នុងការទទួលខុសត្រូវ
ចំណុចនេះមានលក្ខណៈខុសគ្នាបន្តិចទៅនឹងលក្ខខណ្ឌនៃការបង្កើតខាងលើនេះ ប៉ុន្តែ ដើម្បីទម្លាក់នូវការទទួលខុសត្រូវសំណងការខូចខាតនៃអំពើអនីត្យានុកូលដល់ចារីបាន លុះត្រាតែ ចារីនោះមានសមត្ថភាពក្នុងការទទួលខុសត្រូវ (សមត្ថភាពដែលអាចទទួលខុសត្រូវនូវអំពើអនីត្យានុកូល)។ នេះមានន័យថា បុគ្គលនោះត្រូវតែមានបញ្ញា និង សមត្ថភាពក្នុងការវិនិច្ឆ័យគ្រប់គ្រាន់ ដែលអាចមើលឃើញអំពីលទ្ធផលដែលអាចកើតឡើងចេញពីអំពើរបស់ខ្លួន ហេតុនេះ បុគ្គលដែលគ្មានសមត្ថភាពបែបនេះនឹងត្រូវរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវនូវអំពើអនីត្យានុកូល ក្នុងនាមជាបុគ្គលដែលគ្មានសមត្ថភាពទទួលខុសត្រូវ។
ជនដែលគ្មានសមត្ថភាពទទួលខុសត្រូវដែលកំណត់ក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺជា (1) ជននៅក្នុងចំណោមអនីតិជនដែលគ្មានសមត្ថភាពបញ្ញាគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីពិចារណាលើការទទួលខុសត្រូវនូវអំពើរបស់ខ្លួន (មាត្រា712) និង(2) ជនដែលស្ថិតក្នុងស្ថានភាពដែលខ្វះសមត្ថភាពពិចារណាលើការទទួលខុសត្រូវនូវអំពើរបស់ខ្លួន ដោយសារតែវិបត្តិផ្នែកស្មារតី (មាត្រា713)។ ចំពោះជនទី (1) យើងត្រូវវិនិច្ឆ័យតាមលក្ខណៈរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ប៉ុន្តែ ភាគច្រើនគេបានកម្រិតមូលដ្ឋាននេះត្រឹមអាយុតិច ឬ ច្រើនជាង 12ឆ្នាំ។ ឧទាហរណ៍ថា ក្មេងថ្នាក់មតេយ្យបានយកដុំថ្មទៅដាក់នៅលើផ្លូវរថភ្លើង ហើយបណ្តាលឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់រថភ្លើងរត់ធ្លាក់គន្លងផ្លូវ ក្នុងករណីនេះ ក្មេងនោះមិនមានទំនួលខុសត្រូវចំពោះអំពើអនីត្យានុកូលនោះទេ។ ប៉ុន្តែ បើសិនជាក្មេងថ្នាក់វិទ្យាល័យបានធ្វើនូវអំពើដូចគ្នានេះ ក្មេងនោះត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើអនីត្យានុកូល (ក្នុងនាមជាជនដែលមានសមត្ថភាពពិចារណាលើការទទួលខុសត្រូវ)។
ចំពោះជនទី (2) ដែលជាជនស្ថិតក្នុងស្ថានភាពដែលខ្វះសមត្ថភាពពិចារណាលើការទទួលខុសត្រូវនូវអំពើរបស់ខ្លួនដោយសារតែវិបត្តិផ្នែកស្មារតីវិញ មាត្រា713 វាក្យខណ្ឌទី2 បានកំណត់ថា ជននោះមិនអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវនូវសំណងការខូចខាតបានឡើយ បើសិនជាស្ថានភាពដែលខ្វះសមត្ថភាពពិចារណានោះកើតឡើងដោយចេតនា ឬ កំហុសរបស់សាមីខ្លួនដែលមានលក្ខណៈបណ្តោះអាសន្ន ដូចជា ការធ្វើជាផឹកស្រាឱ្យស្រវឹងខ្លាំង ដើម្បីវាយតប់បុគ្គលណាមួយ ជាអាទិ៍។
ទោះបីជាចារីអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវនូវអំពើអនីត្យានុកូលដោយផ្អែកលើមាត្រា712 និង មាត្រា713 ក៏ដោយ ក៏មិនមែនមានន័យថា គ្មានអ្នកដែលត្រូវទទួលខុសត្រូវនោះទេ។ តាមរយៈមាត្រា714 ដូចរៀបរាប់ខាងក្រោម បុគ្គលដែលមានករណីយកិច្ចត្រួតពិនិត្យ នឹងទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើអនីត្យានុកូលជំនួសឱ្យបុគ្គលខាងលើនេះ ក្នុងនាមជាការបំពានករណីយកិច្ចត្រួតពិនិត្យ។
4. អានុភាពនៃអំពើអនីត្យានុកូល
(1) គោលការណ៍នៃសំណងជាប្រាក់
ជាគោលការណ៍ សំណងនៃអំពើអនីត្យានុកូលគឺសំណងជាប្រាក់ (មាត្រា722 កថាខណ្ឌទី1)។ ចំពោះករណីបរិហារកេរ្តិ៍ តុលាការអាចចេញសាលក្រមបង្គាប់ឱ្យធ្វើការចាត់ចែងសមរម្យណាមួយដើម្បីស្តារកេរ្តិ៍ឈ្មោះឡើងវិញ ដូចជា ការសុំទោសជាសាធារណៈនៅលើទំព័រកាសែតជាដើម ជំនួសឱ្យការសងសំណង ឬ បន្ថែមលើការសងសំណង (មាត្រា723)។
(2) ទំហំនៃសំណងការខូចខាត
មាត្រាច្បាប់មិនមានបញ្ញត្តិពីកម្រិតណាមួយចំពោះចំណុចនេះទេ ហេតុនេះ ជាគោលការណ៍ ការខូចខាតទាំងអស់ដែលកើតឡើងដោយអំពើអនីត្យានុកូលនោះ ត្រូវក្លាយជាកម្មវត្ថុនៃការសងសំណងទាំងអស់។ ប៉ុន្តែ យើងក៏មានភាពចាំបាច់ក្នុងការដកចេញនូវការទាមទារណាក្រៅពីច្បាប់ផងដែរ (ឧទាហរណ៍ នាវាមួយបានលិចបាត់ដោយសារតែបានប៉ះទង្គិចគ្នា ហើយក្នុងរយៈប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយគ្រោះថ្នាក់ តំបន់នោះបានផ្ទុះសង្រ្គាមឡើង ហេតុនេះហើយ តម្លៃសម្រាប់ចំណាយលើការស្រង់នាវាជាអាទិ៍ កើនឡើងខ្ពស់ខ្លាំង។ នៅក្នុងរឿងក្តីនេះ ជនរងគ្រោះដែលជាម្ចាស់នាវាបានទាមទារសំណងការខូចខាត ដែលបានគណនាដោយយកតម្លៃដែលកើនឡើងខ្ពស់នោះ)។ ហេតុនេះហើយ គោលគំនិតនៅក្នុងយុត្តិសាស្ត្របានបកស្រាយថា អំពើ និង ការកើតឡើងនូវការខូចខាតត្រូវតែមានទំនាក់ទំនងហេតុផលសមស្រប ហើយខ្លឹមសារនេះមានលេចឡើងនៅក្នុងមាត្រា416 នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី(បានរៀបរាប់រួចហើយ ក្នុងជំពូកទី៤ ការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ច) ហេតុនេះ យើងអាចយកចំណុចនេះមកអនុវត្តប្រដូចបាន។ ពិតមែនហើយថា គោលគំនិតដែលលើកឡើងថា សំណងការខូចខាតត្រូវធ្វើក្នុងទំហំដែលអាចទទួលស្គាល់ថាសមស្របដោយពិចារណាជាទូទៅ គឺសមហេតុផល ប៉ុន្តែ គោលគំនិតនេះមានប្រភពនៅក្នុងច្បាប់អាឡឺម៉ង់ដែលប្រកាន់យករបបផ្តល់សំណងគ្មានកម្រិត ហើយរបៀបនៃការតាក់តែងបញ្ញត្តិស្តីពីសំណងការខូចខាតនេះខុសពីប្រទេសជប៉ុនទៀត ហេតុនេះ ខ្ញុំយល់ថារបៀបនៃការពន្យល់នេះនៅមានមន្ទិលជាច្រើន(នៅប្រទេសជប៉ុន មាត្រា416 បានបែងចែកជាការខូចខាតធម្មតា និង ការខូចខាតពិសេសចំពោះការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ច ហើយបានប្រើប្រាស់របបផ្តល់សំណងមានកម្រិត។ ដូចនេះ មានការរិះគន់ថា ការនាំយកនូវពាក្យបច្ចេកទេសស្តីពីទំនាក់ទំនងហេតុនិងផលដែលកើតមានក្នុងស្ថានភាពនៃប្រទេសអាឡឺម៉ង់ គឺមិនចាំបាច់នោះទេ)។
(3) ការទូទាត់កំហុស
នៅក្នុងករណីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ជាដើម បើសិនជាភាគីជនរងគ្រោះក៏មានកំហុសផងដែរនោះ តុលាការអាចពិចារណាអំពីការទូទាត់កំហុស ហើយសម្រេចអំពីចំនួននៃសំណងបាន (មាត្រា722 កថាខណ្ឌទី2)។ ឧបមាថា ការខូចខាតដែលកើតមានឡើងមានចំនួន 40លានរៀល ហើយតុលាការបានទទួលស្គាល់ថា ភាគីជនរងគ្រោះមានកំហុស 30% (ឧទាហរណ៍ថា នៅក្នុងគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍នេះ មានមូលហេតុចម្បងបណ្តាលមកពីអ្នកបើកបរមិនមើលទៅខាងមុខដោយប្រុងប្រយ័ត្ន ប៉ុន្តែ ជនរងគ្រោះក៏មានកំហុសក្នុងការចេញមកផ្លូវឡានដោយប្រញាប់ប្រញាល់ដែរ) ក្នុងករណីនេះ ការខូចខាតសរុបរួមមានចារី 70% និងជនរងគ្រោះ 30% ហើយតុលាការត្រូវចេញសាលក្រមកំណត់អំពីសំណងចំនួន 28លានរៀល។
5. អំពើអនីត្យានុកូលពិសេស
(1) សញ្ញាណទូទៅ
ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានកំណត់អំពីអំពើអនីត្យានុកូលពិសេសមួយចំនួន បន្ថែមពីលើអំពើអនីត្យានុកូលទូទៅនៃមាត្រា709។ អំពើអនីត្យានុកូលពិសេសទាំងនេះ សុទ្ធតែមានលក្ខណៈពិសេសត្រង់ថា នៅក្នុងលក្ខខណ្ឌនៃការបង្កើតមានធាតុផ្សំនៃការទទួលខុសត្រូវដោយគ្មានកំហុសតិច ឬ ច្រើន។ មានន័យថា វាមិនមែនជាទង្វើរបស់សាមីខ្លួននោះទេ ប៉ុន្តែ ជននោះត្រូវទទួលខុសត្រូវនៃអំពើអនីត្យានុកូលនោះក្នុងទំហំជាក់លាក់មួយ ដោយប្រៀបបាននឹងអំពើនោះសាមីខ្លួនបានប្រព្រឹត្ត ដោយសារតែសាមីខ្លួនមានទំនាក់ទំនងជាក់លាក់ជាមួយបុគ្គលដែលបានប្រព្រឹត្ត (ប៉ុន្តែ ឧបមាថាជននោះមានការប្រុងប្រយ័ត្នគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការជ្រើសរើស ឬ ត្រួតពិនិត្យអ្នកប្រព្រឹត្ត ក្នុងករណីនេះ ជននោះអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវ ពោលគឺមានហេតុមួយចំនួនដែលអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវបាន ប៉ុន្តែ មិនមែនមានន័យថា គ្មានការទទួលខុសត្រូវទាល់តែសោះនោះទេ។ ចំណុចនេះនឹងរៀបរាប់បន្ថែមខាងក្រោម)។
(2) ការទទួលខុសត្រូវរបស់អ្នកត្រួតពិនិត្យជនដែលគ្មានសមត្ថភាពទទួលខុសត្រូវ
បុគ្គលដែលមានករណីយកិច្ចត្រួតពិនិត្យជនដែលគ្មានសមត្ថភាពទទួលខុសត្រូវ (ឧទាហរណ៍ថា សិស្សថ្នាក់បឋម គឺសំដៅទៅលើឪពុកម្តាយក្មេងនោះជាអាទិ៍ ហើយបើសិនជាអ្នកបាត់បង់ការចង់ចាំ គឺសំដៅទៅលើអ្នកអាណាព្យាបាល ឬ ប្រធានមន្ទីរពេទ្យផ្នែកវិបត្តិផ្លូវចិត្តជាអាទិ៍) ឬ អ្នកតំណាងនៃអ្នកត្រួតពិនិត្យ (សិស្សសាលាបឋម គឺសំដៅទៅលើនាយកសាលាបឋមនោះ) មានការទទួលខុសត្រូវក្នុងការសងសំណង ចំពោះអំពើអនីត្យានុកូលដែលបានធ្វើឡើងដោយជនដែលគ្មានសមត្ថភាពទទួលខុសត្រូវ (មាត្រា714 កថាខណ្ឌទី1 និងទី2)។ ក្នុងបញ្ញត្តិនេះក៏មានកំណត់ផងដែរថា អ្នកមានករណីយកិច្ចត្រួតពិនិត្យអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវបើសិនជាគ្មានការធ្វេសប្រហែសចំពោះករណីយកិច្ចត្រួតពិនិត្យ ប៉ុន្តែ ការអះអាងអំពីភាពគ្មានការធ្វេសប្រហែសចំពោះករណីយកិច្ចត្រួតពិនិត្យនេះ មិនងាយនឹងបានជោគជ័យនោះទេ។
(3) ការទទួលខុសត្រូវរបស់និយោជក
មាត្រា715 ស្តីពីការទទួលខុសត្រូវរបស់និយោជក បានកំណត់ថា និយោជិតខ្លួនឯងត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវផង ហើយនិយោជកដែលប្រើនិយោជិតនោះ ឬ អ្នកត្រួតពិនិត្យជំនួសនិយោជកនោះ ត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវរួមគ្នា ចំពោះអំពើអនីត្យានុកូលដែលបានប្រព្រឹត្តឡើងដោយនិយោជិត ពោលគឺបុគ្គលដែលខ្លួនបានប្រើឱ្យធ្វើសកម្មភាពការងារ។ ប៉ុន្តែ និយោជកអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវបាន ប្រសិនបើខ្លួនអាចបញ្ជាក់អំពីការប្រុងប្រយ័ត្នសមស្របក្នុងការជ្រើសរើស និង ត្រួតពិនិត្យនិយោជិត។ និយោជក និង អ្នកត្រួតពិនិត្យដែលបានបង់សំណងដល់ជនរងគ្រោះ អាចទាមទារសំណងនោះវិញបាន ពីនិយោជិតដែលបានប្រព្រឹត្តអំពើអនីត្យានុកូល (មាត្រា715 កថាខណ្ឌទី3)។ ប៉ុន្តែ បញ្ញត្តិស្តីពីការទាមទារសំណងវិញនេះ មានរឿងក្តីខ្លះ ជាចុងក្រោយនិយោជិតត្រូវបង់សំណងទាំងអស់ទៅវិញដែលមិនយុត្តិធម៌ ហេតុនេះ យុត្តិសាស្ត្រ និង ទ្រឹស្តីខ្លះបានបកស្រាយថា ការទាមទារឱ្យសងវិញនេះមិនអាចធ្វើចំពោះទំហំសំណងទាំងអស់បានទេ ដោយសារពិចារណាលើគោលការណ៍សុចរិតភាព។
(4) អំពើអនីត្យានុកូលរួម
មាត្រា719 កំណត់អំពីអំពើអនីត្យានុកូលរួម។ ឧបមាថា ជនម្នាក់ត្រូវជនមួយក្រុមវាយតប់ ហើយបានរងរបួស ហើយក្រោយមកទៀត ជនរងគ្រោះបានសន្លប់បាត់ស្មារតីដោយមិនដឹងថាត្រូវនឹងកណ្តាប់ដៃរបស់បុគ្គលណានោះទេ ហេតុនេះ បើសិនជាយើងកំណត់ថា ក្នុងករណីដែលគេមិនអាចកំណត់អត្តសញ្ញាណចារីបាន គឺមិនអាចទាមទារសំណងបាន នោះជនរងគ្រោះនឹងខ្វះនូវការការពារ។ នៅក្នុងករណីបែបនេះហើយ ទើបមាត្រានេះបញ្ញត្តថា បុគ្គលទាំងអស់នោះត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវដោយសាមគ្គីភាព (បើសិនជា A B និង C បានវាយតប់ D ឱ្យរងរបួស ក្នុងករណីនេះ D អាចទាមទារសំណងទាំងអស់ចំពោះនរណាម្នាក់ក្នុងចំណោម A B និង C ក៏បាន)។ ហើយគោលគំនិតនេះក៏អាចយកមកអនុវត្តចំពោះករណីដែលគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ដែលបង្កឡើងដោយរថយន្ត X និង រថយន្ត Y ហើយបណ្តាលឱ្យអ្នកថ្មើរជើង Z រងគ្រោះជាអាទិ៍ (វាក្លាយជាអំពើអនីត្យានុកូលរួមរបស់ X និង Y)។ លើសពីនេះ អ្នកផ្តើមគំនិត និង អ្នកសមគំនិត ពោលគឺអ្នកបញ្ជាឱ្យធ្វើ និង អ្នកបានជួយទំនុកបម្រុង ត្រូវចាត់ទុកថាជាចារីរួម (មាត្រាដដែល កថាខណ្ឌទី2)។
(5) ការទទួលខុសត្រូវរបស់អ្នកកាន់កាប់សត្វ
អ្នកកាន់កាប់សត្វ ឬ អ្នកគ្រប់គ្រងសត្វជំនួសឱ្យអ្នកកាន់កាប់ ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះសំណងការខូចខាត ដែលសត្វនោះបានធ្វើទៅលើអ្នកដទៃ (មាត្រា718 កថាខណ្ឌទី1 និង ទី2)។ ឧទាហរណ៍ សត្វចិញ្ចឹមបានរត់ចេញពីផ្ទះ ហើយខាំអ្នកដទៃឱ្យមានរបួស ក្នុងករណីនេះ អ្នកកាន់កាប់សត្វនោះត្រូវសងសំណងការខូចខាត (នៅទីនេះ គេប្រើពាក្យថា អ្នកកាន់កាប់ ហេតុនេះហើយទោះបីជាកម្មសិទ្ធិករ ឬ មិនមែនកម្មសិទ្ធិករក៏ដោយ ឱ្យតែបុគ្គលនោះជាអ្នកចិញ្ចឹមសត្វជាក់ស្តែង) ហើយបើសិនជាសត្វចិញ្ចឹមបានរត់ចេញពីពេទ្យសត្វ ហើយខាំអ្នកដទៃឱ្យមានរបួសវិញ ប្រធានមន្ទីរពេទ្យក្នុងនាមជាអ្នកគ្រប់គ្រងជំនួសត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះការខូចខាត។ ប៉ុន្តែ មាត្រា718 ប្រើប្រាស់ក្នុងករណីដែលសត្វនោះរត់ចេញក្រៅហើយខាំអ្នកដទៃ ប៉ុន្តែ បើសិនជាម្ចាស់សត្វជាអ្នកឱ្យសត្វចិញ្ចឹមខ្លួនខាំអ្នកដទៃវិញ ក្នុងករណីនេះ វាក្លាយជាអំពើអនីត្យានុកូលរបស់ម្ចាស់សត្វខ្លួនឯង ផ្អែកតាមមាត្រា709។
(6) ការទទួលខុសត្រូវចំពោះសំណង់ដែលជាប់នឹងដី
មាត្រា717 កំណត់អំពីការទទួលខុសត្រូវនៃអំពើអនីត្យានុកូល 3ដំណាក់កាល ចំពោះវិការៈនៃការថែរក្សា ឬ តម្លើងនូវឧបករណ៍សាងសង់សំណង់ដូចជាអគារ និង របងជាដើម (ឧទាហរណ៍ របងបេតុងបានដួលរលំទៅលើអ្នកថ្មើរជើងហើយបង្កជាររបួស)។ នេះមានន័យថា ចំពោះអំពើអនីត្យានុកូលនៃសំណង់បែបនេះ អ្នកមានទំនួលខុសត្រូវសងសំណងដំបូងបំផុត គឺអ្នកកាន់កាប់ដោយផ្ទាល់ទីមួយ (បើផ្ទះជួល គឺសំដៅលើ អ្នកជួល)។ ប៉ុន្តែ កម្មសិទ្ធិករនៃសំណង់ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះការខូចខាតនោះ (បើផ្ទះជួល គឺសំដៅលើ ម្ចាស់ផ្ទះដែលជួលផ្ទះឱ្យគេ) ប្រសិនបើអ្នកកាន់កាប់នោះបានប្រុងប្រយ័ត្នគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ការពារមិនឱ្យកើតឡើងការខូចខាត (មាត្រា717 កថាខណ្ឌទី1)។ លើសពីនេះ ប្រសិនបើមានបុគ្គលដែលត្រូវទទួលខុសត្រូវអំពីដើមហេតុនៃការខូចខាតផ្សេងទៀត (ឧបមាថា ការដួលរលំរបងបេតុងនោះបង្កឡើងពីការធ្វេសប្រហែសរបស់ជាងសាងសង់ដែលបានទទួលម៉ៅការ ជាអាទិ៍) អ្នកកាន់កាប់ ឬ កម្មសិទ្ធិករដែលបានផ្តល់សំណងឱ្យជនរងគ្រោះ អាចអនុវត្តសិទ្ធិទាមទារសំណងចំពោះបុគ្គលនោះបាន (តាមឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ គឺសំដៅទៅលើ អ្នកម៉ៅការ) (មាត្រាដដែល កថាខណ្ឌទី3)។
6. បញ្ញត្តិផ្សេងទៀតស្តីពីអំពើអនីត្យានុកូល
ក្រមរដ្ឋប្បវេណីមានមាត្រាដែលកំណត់ថា ត្រូវចាត់ទុកថាទារកនៅក្នុងផ្ទៃបានចាប់កំណើត ចំពោះសិទ្ធិទាមទារសំណងការខូចខាត (មាត្រា721)។ ឧទាហរណ៍ថា ប្តីបានស្លាប់ដោយសារគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ ហើយបានបន្សល់ទុកនូវប្រពន្ធដែលកំពុងមានផ្ទៃពោះ ក្នុងករណីនេះ គេអាចទាមទារសំណងការខូចខាតចំពោះចំណែករបស់បុគ្គល 2នាក់ ដែលជាប្រពន្ធ និង ទារកក្នុងផ្ទៃបាន។ វាគឺជាបញ្ញត្តិដែលពិចារណាអំពីការជួយសង្គ្រោះដល់ជនរងគ្រោះ។
ដោយឡែក សិទ្ធិទាមទារសំណងការខូចខាតចំពោះអំពើអនីត្យានុកូលនេះត្រូវបានបែងចែកជា 2 ហើយទីមួយគឺរយៈពេល 20ឆ្នាំ គិតចាប់ពីពេលដែលអំពើនោះកើតឡើង និងទីពីរ គឺរយៈពេល 3ឆ្នាំ គិតចាប់ពីពេលដែលបានដឹងអំពីការខូចខាត និង ចារី (មាត្រា724)។
7. ច្បាប់ស្តីពីការធានាសំណងការខូចខាតដោយរថយន្ត
ចំពោះករណីគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ដែលបង្កឡើងដោយរថយន្ត ត្រូវយកច្បាប់ស្តីពីការធានាសំណងការខូចខាតដោយរថយន្ត(តទៅហៅកាត់ថា ច្បាប់សំណងការខូចខាតរថយន្ត) ដែលជាច្បាប់ពិសេសនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីមកអនុវត្ត។ នៅក្នុងច្បាប់នេះមានគោលគំនិតស្តីពី «បុគ្គលចូលរួមការបើកបរ» ហើយបុគ្គលដែលគ្រប់គ្រងរថយន្តជាដើម (តែក្នុងករណីជាច្រើនបុគ្គលនោះ គឺជាអ្នកបើកបរ) ទោះបីជាមិនមែនជាអ្នកបើកបរដោយផ្ទាល់ក៏ដោយ ក៏ត្រូវមានទំនួលខុសត្រូវចំពោះសំណងការខូចខាតផងដែរ (អ្នកបើកបរជាក់ស្តែងក៏មានការទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើអនីត្យានុកូលនៃមាត្រា709 ផងដែរ)។ នៅក្នុងច្បាប់នេះបានចែងអំពីប្រព័ន្ធធានារ៉ាប់រងសំណងការខូចខាតដោយបង្ខំ (តទៅហៅកាត់ថា ការធានារ៉ាប់រងសំណង) ហើយបង្ខំឱ្យបុគ្គលដែលគ្រប់គ្រងរថយន្តទាំងអស់ត្រូវតែមានធានារ៉ាប់រងនេះ ហេតុនេះ សំណងការខូចខាតនឹងត្រូវចំណាយដោយការធានារ៉ាប់រងនោះ។ ដូចនេះ ជនរងគ្រោះដោយគ្រោះថ្នាក់រថយន្តនឹងទទួលការធានាក្នុងការផ្តល់សំណងពីធានារ៉ាប់រងនោះ ហើយបើសិនជាមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់ ជងរងគ្រោះអាចទាមទារបន្ថែមដោយផ្អែកលើអំពើអនីត្យានុកូលនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីបាន (យ៉ាងណាមិញ នៅក្នុងច្បាប់នេះមានគោលបំណងសងសំណងចំពោះការខូចខាតដល់រូបរាងកាយ ដូចជាថ្លៃព្យាបាលជាដើម ហើយមិនគ្របដណ្តប់លើការខូចខាតជាវត្ថុនោះទេ ហេតុនេះហើយ ការខូចខាតលើសំលៀកបំពាក់ ឬ សំភារៈផ្សេងជាដើម ត្រូវទាមទារដោយផ្អែកលើមាត្រា709 នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី)។
8. ច្បាប់ស្តីពីការទទួលខុសត្រូវចំពោះផលិតផល
ចំពោះការខូចខាតដែលបណ្តាលមកពីវិការៈនៃទំនិញ គេត្រូវយកច្បាប់ស្តីពីការទទួលខុសត្រូវចំពោះផលិតផលដែលបានចូលជាធរមាននៅខែ7 ឆ្នាំ1995 មកអនុវត្ត (ច្បាប់នេះភាគច្រើនគេហៅកាត់ថា ច្បាប់PL ដោយយកតាមពាក្យភាសាអង់គ្លេសគឺ Product Liability (ការទទួលខុសត្រូវចំពោះផលិតផល))។ បើនិយាយឱ្យខ្លីទៅ ច្បាប់នេះបានជំនួសលក្ខខណ្ឌ «កំហុស» នៃអំពើអនីត្យានុកូល ដោយលក្ខខណ្ឌ «វិការៈ» នៃផលិតផល។ បើសិនជាវិការៈនៃផលិតផលដែលបានប្រគល់នោះ ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់អាយុជីវិត រូបរាងកាយ និង ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់អ្នកដទៃ ក្នុងករណីនេះ អ្នកផលិតជាដើមត្រូវមានទំនួលខុសត្រូវចំពោះសំណងការខូចខាតដែលបានកើតឡើងដោយសារវិការៈនោះ (ច្បាប់PL មាត្រា3)។ ប៉ុន្តែ អ្នកផលិតមិនទទួលខុសត្រូវនោះទេតាមរយៈច្បាប់នេះ បើសិនជាការខូចខាតនោះកើតមានចំពោះតែវត្ថុនោះផ្ទាល់ (ច្បាប់PL មាត្រា3)។ ដោយសារតែច្បាប់នេះត្រូវមានសង្គិតភាពជាមួយក្រមរដ្ឋប្បវេណីក្នុងនាមជាច្បាប់ពិសេស (ជាដំបូងត្រូវយកច្បាប់ពិសេសមកប្រើ ហើយបើសិនជាគ្មានបញ្ញត្តិនោះទេ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីដែលជាច្បាប់ទូទៅត្រូវយកមកអនុវត្តនៅពេលក្រោយ) ហេតុនេះ ចំពោះការខូចខាតកើតមានលើវត្ថុនោះផ្ទាល់ជនរងគ្រោះអាចទាមទារឱ្យមានការទទួលខុសត្រូវក្នុងករណីមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ច ឬ ការទទួលខុសត្រូវចំពោះការអនុវត្តមិនស្របតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យា ឬ ការទទួលខុសត្រូវអំពើអនីត្យានុកូលធម្មតាតាមក្រមរដ្ឋប្បវេណីដែលបានពន្យល់កន្លងមកបាន (ច្បាប់PL មាត្រា6)។
យើងមានភាពចាំបាច់ត្រូវយល់ឱ្យច្បាស់អំពីមូលហេតុដែលត្រូវបង្កើតច្បាប់ពិសេសបែបនេះ។ ឧទាហរណ៍ថា បុគ្គលណាម្នាក់បានទិញផលិតផលអគ្គិសនីមួយគ្រឿង ហើយផលិតផលនោះបានឆាបឆេះឡើង ហើយបង្ករឱ្យឆេះក្នុងបន្ទប់។ កន្លែងដែលអាចទាមទារសំណងបាន គឺកន្លែងលក់ និង កន្លែងផលិត។ ប៉ុន្តែ វាមានលទ្ធភាពខ្ពស់ណាស់ដែលកន្លែងលក់មិនបានដឹងអំពីវិការៈនៃផលិតផលនោះ ហេតុនេះ កន្លែងលក់គ្មានហេតុដែលត្រូវទទួលខុសត្រូវដោយសារការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ចនៅក្នុងកិច្ចសន្យាលក់ទិញ ហើយក៏គ្មានកំហុសនៃអំពើអនីត្យានុកូលផងដែរ។ ហេតុនេះ ជនរងគ្រោះបានត្រឹមតែទាមទារឱ្យកន្លែងលក់ទទួលខុសត្រូវក្នុងការធានាវិការៈ ដែលត្រូវបានទទួលស្គាល់មុនការធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់ឆ្នាំ2017ប៉ុណោ្ណះ (គ្មានកំហុស ក៏ទទួលខុសត្រូវដែរ)។ ប៉ុន្តែ ទស្សនៈទូទៅបកស្រាយថា សំណងការខូចខាតនៅក្នុងករណីនៃការទទួលខុសត្រូវក្នុងការធានាវិការៈ ត្រូវកម្រិតត្រឹមតម្លៃនៃផលិតផលអគ្គិសនីនោះប៉ុណ្ណោះ (ដោយសារតែ នេះជាការទទួលខុសត្រូវដែលបានទទួលស្គាល់ដើម្បីធានានូវការផ្តល់សំណងស្មើនឹងតម្លៃនៃកិច្ចសន្យាលក់ទិញ បើទោះបីជាគ្មានកំហុសក៏ដោយ)។ ឥឡូវពិចារណាអំពីការទទួលខុសត្រូវរបស់កន្លែងផលិតម្តង។ កន្លែងផលិតមិនមែនជាភាគីនៃកិច្ចសន្យាលក់ទិញជាមួយជនរងគ្រោះនោះទេ ហេតុនេះ ការទាមទារឱ្យទទួលខុសត្រូវដោយសារការមិនអនុវត្តកាតព្វកិច្ចនៃកិច្ចសន្យា គឺមានការលំបាកខ្លាំង។ បើទាមទារតាមអំពើអនីត្យានុកូលវិញ គឺអាចធ្វើបានបើទោះបីជាមិនមែនភាគីផ្ទាល់នៃកិច្ចសន្យាក៏ដោយ ប៉ុន្តែ ជនរងគ្រោះមានករណីយកិច្ចក្នុងការបញ្ជាក់អំពីចេតនា ឬ កំហុសរបស់ចារីនៅក្នុងអំពើអនីត្យានុកូល។ អ្នកប្រើប្រាស់ដែលគ្មានជំនាញ មានការលំបាកយ៉ាងខ្លាំងក្នុងការបញ្ជាក់ថា តើអ្នកផលិតបានប្រព្រឹត្តកំហុសបែបណាក្នុងដំណើរការផលិត។ ហេតុនេះហើយ ច្បាប់ស្តីពីការទទួលខុសត្រូវចំពោះផលិតផលនេះ ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងគោលបំណងដាក់ការទទួលខុសត្រូវឱ្យអ្នកផលិត ក្នុងករណីដែលជនរងគ្រោះអាចបញ្ជាក់អំពី «វិការៈ» នៃផលិតផល ជំនួសឱ្យ «កំហុស»។ «វិការៈ» សំដៅទៅលើ «ការខ្វះខាតលក្ខណៈសុវត្ថិភាពនៃផលិតផលធម្មតាដែលត្រូវតែមាន» (ច្បាប់PL មាត្រា2 កថាខណ្ឌទី2)។ ហេតុនេះ បើយើងគិតអំពីករណីទូរទស្សន៍ជាអាទិ៍ ដែលបានឆាបឆេះឡើង នៅពេលកំពុងប្រើប្រាស់ជាធម្មតា ក្នុងករណីនេះ ជនរងគ្រោះមានភាពងាយស្រួលខ្លាំងណាស់ក្នុងការបញ្ជាក់អំពីវិការៈ ជាងការបញ្ជាក់អំពីកំហុស។
ដោយឡែក បុគ្គលដែលត្រូវបានចាត់ទុកថាជា «អ្នកផលិតជាដើម»នៅក្នុងច្បាប់នេះ សំដៅទៅលើបុគ្គលដែលបានផលិត កែច្នៃ ឬ នាំចូលនូវផលិតផលនោះ (ទោះបីជាមិនបានផលិតដោយខ្លួនឯងក៏ដោយ) និង បុគ្គលដែលបានដាក់នាមករណ៍ សញ្ញាពាណិជ្ជកម្ម ស្លាកពាណិជ្ជកម្ម និង សញ្ញាផ្សេងទៀតនៅលើទំនិញនោះក្នុងនាមជាអ្នកផលិត (ច្បាប់PL មាត្រា2 កថាខណ្ឌទី3)។
ប៉ុន្តែ បើកម្មវត្ថុនៃការទទួលខុសត្រូវមានរហូតដល់ការខូចខាតកើតឡើងពីវិការៈដែលសូម្បីតែបច្ចេកវិទ្យាទំនើបក៏មិនអាចរកឃើញនោះ គឺវាជ្រុលហួសហេតុចំពោះភាគីអ្នកផលិត។ ហេតុនេះហើយ នៅក្នុងច្បាប់នេះបានកំណត់អំពី «ការតវ៉ាអំពីហានិភ័យនៃការអភិវឌ្ឍន៍»។ ដូចនេះ បើសិនជាអ្នកផលិតជាដើមអាចបញ្ជាក់ថា វិការៈនេះមិនអាចរកឃើញឡើយ តាមរយៈបច្ចេកវិទ្យានៅចំណុចពេលដែលបានប្រគល់ផលិតផលនោះ ក្នុងករណីនេះ អ្នក
ផលិតអាចរួចផុតពីការទទួលខុសត្រូវបាន (ច្បាប់PL មាត្រា4 ចំណុច1)។
III. ការសិក្សាអំពីចំណុចសំខាន់នៃការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល និង សេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ
1. ការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល
(1) និយមន័យ
មូលហេតុនៃការកកើតសិទ្ធិលើបំណុលទី3 គឺការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល។ បើគ្រាន់តែស្តាប់លឺពាក្យពេចន៍បែបនេះ វាពិបាកនឹងមើលឃើញអំពីឧទាហរណ៍ណាស់។ ប៉ុន្តែ សូមពិចារណាទាំងអស់គ្នាលើករណីដែលមានបុគ្គលម្នាក់បានធ្វើសកម្មភាពណាមួយសម្រាប់ប្រយោជន៍របស់អ្នកដទៃ ទាំងអ្នកដទៃនោះមិនបានពឹងពាក់ឱ្យធ្វើនោះទេ។ នៅក្នុងជំពូកទី4 ខ្ញុំបានរៀបរាប់រួចហើយអំពីកិច្ចសន្យាដែលកើតឡើងតាមការព្រមព្រៀងឱ្យបុគ្គលណាម្នាក់ធ្វើសកម្មភាពណាមួយសម្រាប់ខ្លួន ហើយវាជាកិច្ចសន្យាអាណត្តិ។ ក្នុងករណីនេះ វាជាកិច្ចសន្យា ហេតុនេះសោហ៊ុយដែលបានចំណាយគឺអាចទាមទារបាន ហើយសិទ្ធិទាមទារកម្រៃក៏កើតមានដែរ បើសិនជាភាគីបានការព្រមព្រៀងអំពីកម្រៃនោះ។ ប៉ុន្តែឧបមាថា អំឡុងពេលដែលអ្នកជិតខាងរបស់អ្នកមួយគ្រួសារកំពុងតែធ្វើដំណើរកំសាន្ត ហើយមានខ្យល់ព្យុះបានបក់មកបណ្តាលឱ្យខូចដំបូលផ្ទះរបស់អ្នកជិតខាងនោះ។ បើទុកបែបនេះ សំភារៈក្នុងផ្ទះនឹងកាន់តែខូចខាតធ្ងន់ធ្ងរ ហេតុនេះ អ្នកបានជួសជុលដំបូលនោះដោយទឹកចិត្តរបស់ខ្លួនឯង ទាំងអ្នកជិតខាងនោះមិនបានផ្តាំផ្ញើឱ្យជួយចាំផ្ទះនោះទេ។ បើសិនជាគេមិនបានពឹងពាក់នោះទេ វាមិនអាចកើតមានជាកិច្ចសន្យាអាណត្តិជាអាទិ៍ឡើយ។ បើសិនជាច្បាប់មិនបានពិចារណាទាល់តែសោះចំពោះករណីបែបនេះទេ អំពើរបស់អ្នកដែលជួយជួសជុលនោះ អាចក្លាយជាការប្រព្រឹត្តអំពើអនីត្យានុកូលដោយជ្រៀតជ្រែកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់អ្នកដទៃដោយចិត្តឯង ហើយការជួយយកអាសារគ្នានៅក្នុងសង្គមនឹងលែងកើតមានទៀតហើយ។ ដូចនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានកំណត់ថា នៅក្នុងករណីបែបនេះ ការទាមទារកម្រៃតបស្នងមិនអាចធ្វើបានទេ ប៉ុន្តែ ការទាមទារឱ្យសងសោហ៊ុយដែលបានចំណាយនោះ (សោហ៊ុយដែលជាប្រយោជន៍សម្រាប់សាមីខ្លួន) អាចធ្វើទៅបាន។ នេះហៅថា ការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាល (ចាប់ពីមាត្រា697)។
(2) លក្ខខណ្ឌបង្កើត និង អានុភាព
ដើម្បីបង្កើតជាការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលបាន យ៉ាងហោចណាស់នៅពេលដែលធ្វើសកម្មភាព គឺចាំបាច់ត្រូវមានស្ថានភាពមិនអាចដឹងច្បាស់ថា វាផ្ទុយនឹងឆន្ទៈ និងផលប្រយោជន៍របស់សាមីខ្លួន (ភាគីដែលគេធ្វើការងារឱ្យ)។ នៅពេលដែលការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលត្រូវបានទទួលស្គាល់ ភាពខុសច្បាប់នៃអំពើនោះត្រូវបានបដិសេធចោល ហើយក្លាយជាអំពើស្របច្បាប់ ហើយអ្នកគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលមានសិទ្ធិទាមទារឱ្យសងសោហ៊ុយដែលជាផលប្រយោជន៍ចំពោះសាមីខ្លួនបាន (មាត្រា702 កថាខណ្ឌទី1)។ ក្នុងករណីនេះ អ្នកគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលអាចទាមទារពីសាមីខ្លួនបាន បើសិនជាបានចំណាយសោហ៊ុយរួចហើយ ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើអ្នកគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលគ្រាន់តែមានកាតព្វកិច្ចវិញ (ឧទាហរណ៍ អ្នកគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលនោះបានហៅជាងដំបូលមកជួសជុល ប៉ុន្តែមិនទាន់បានបង់សោហ៊ុយនៅឡើយទេ) អ្នកគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលនោះអាចទាមទារឱ្យសាមីខ្លួនបង់សោហ៊ុយជំនួស ដូចគ្នានឹងករណីកិច្ចសន្យាអាណត្តិ (ការអនុវត្តដូចគ្នានៃមាត្រា650 កថាខណ្ឌទី2 ស្របតាមមាត្រា702 កថាខណ្ឌទី2)។
យ៉ាងណាមិញ នៅពេលដែលចាប់ផ្តើមគ្រប់គ្រងហើយ អ្នកគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលមានករណីយកិច្ចប្រុងប្រយ័ត្នក្នុងនាមជាអ្នកគ្រប់គ្រងដោយសុចរិត ដូចគ្នានឹងអាណត្តិគ្គាហកនៃកិច្ចសន្យាអាណត្តិ ហើយត្រូវគ្រប់គ្រងដោយវិធីណាដែលមានប្រយោជន៍បំផុតសម្រាប់សាមីខ្លួន (មាត្រា697 កថាខណ្ឌទី1)។ ដោយឡែក បើសិនជាអ្នកគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលបានគ្រប់គ្រងកិច្ចការ ដើម្បីជួយសង្គ្រោះដល់សាមីខ្លួនពីគ្រោះថ្នាក់បន្ទាន់ផ្សេងៗ ក្នុងករណីនេះ អ្នកគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលមិនមានទំនួលខុសត្រូវចំពោះសំណងនៃការខូចខាតដែលកើតចេញពីការគ្រប់គ្រងនោះទេ លើកលែងតែករណីមានចេតនា ឬ កំហុសធ្ងន់ធ្ងរ (មានន័យថា បើសិនជាបុគ្គលម្នាក់បានជួយអ្នកកំពុងលង់ទឹក ហើយប្រសិនបើពេលជួយនោះធ្វើឱ្យរហែកអាវរបស់អ្នកលង់ទឹកនោះក៏ដោយ ក៏បុគ្គលនោះមិនមានការទទួលខុសត្រូវចំពោះសំណងទេ លើកលែងតែ បុគ្គលនោះមានបំណងធ្វើឱ្យរហែកទាំងមិនសមហេតុផល)។ នេះហៅថា ការគ្រប់គ្រងដោយឈឺឆ្អាលក្នុងភាពបន្ទាន់ (មាត្រា698)។
2. សេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ
(1) និយមន័យ
មូលហេតុនៃការកកើតសិទ្ធិលើបំណុលទី4 គឺសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ។ នេះជាករណីដែលបានទទួលផលប្រយោជន៍ទាំងគ្មានមូលហេតុតាមផ្លូវច្បាប់។ ឧទាហរណ៍ ករណីប្រាក់ដែលត្រូវបង់ទៅឱ្យអ្នកដទៃ បែរជាច្រឡំផ្ទេរមកលេខគណនីធនាគារបស់យើង ជាអាទិ៍។ ក្នុងករណីនេះ យើងនឹងទទួលរងការទាមទារឱ្យសងវិញពីម្ចាស់សិទ្ធិពិតប្រាកដ ក្នុងនាមជាសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ។
ប៉ុន្តែ វិសាលភាពនៃសិទ្ធិទាមទារ នៅក្នុងករណីសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុនេះ ខុសគ្នាអាស្រ័យទៅលើភាពសុចរិត ឬ ទុច្ចរិតរបស់បុគ្គលដែលបានទទួលផលប្រយោជន៍។ បុគ្គលសុចរិត ពោលគឺបុគ្គលដែលបានទទួលផលប្រយោជន៍ដោយមិនបានដឹងថាខ្លួនគ្មានមូលហេតុក្នុងការទទួល ត្រូវសងវិញនូវផលប្រយោជន៍ដែលនៅតែមានប៉ុណ្ណោះ (មាត្រា703)។ ប៉ុន្តែ បុគ្គលដែលបានទទួលផលប្រយោជន៍ទុច្ចរិតដែលបានដឹងថាខ្លួនគ្មានមូលហេតុក្នុងការទទួល ត្រូវសងវិញនូវផលប្រយោជន៍ដែលបានទទួលទាំងអស់រួមជាមួយការប្រាក់ និងត្រូវសងការខូចខាតដែលកើតមានឡើងចំពោះម្ចាស់សិទ្ធិពិតប្រាកដ (មាត្រា704)។
(2) លក្ខខណ្ឌបង្កើត
លក្ខខណ្ឌបង្កើតសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុរួមមាន ①ការទទួលផលប្រយោជន៍ ②ការបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ ③ទំនាក់នៃការទទួលផលប្រយោជន៍ និង ការបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ (ការកើតឡើងនូវការខូចខាតដោយសារអង្គហេតុដែលធ្វើឱ្យកើតឡើងនូវការទទួលផលប្រយោជន៍) និង ④នត្ថិភាពនៃមូលហេតុតាមផ្លូវច្បាប់នៃការទទួលបានផលប្រយោជន៍។ ដូចនេះ ការបានទទួលផលប្រយោជន៍ ដោយគ្មានអ្នកបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ មិនអាចក្លាយជាសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុនោះទេ (ការបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ក្នុងករណីនេះសំដៅទៅលើ ការធ្លាក់ចុះនូវទ្រព្យសម្បត្តិជាក់ស្តែង និង ការមិនកើនឡើងនូវទ្រព្យសម្បត្តិដែលគួរតែកើនឡើង បើសិនជាគ្មានហេតុនៃសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុនោះ)។ សេចក្តីចម្រើនឥតហេតុត្រូវកម្រិតត្រឹមការទទួលបានផលប្រយោជន៍ ឬ ការបាត់បង់ផលប្រយោជន៍ដែលមានទំហំតូចជាង ដូចនេះ បើការបាត់បង់ផលប្រយោជន៍របស់បុគ្គលម្នាក់មានចំនួន 2០លានរៀល ហើយការទទួលបានផលប្រយោជន៍របស់បុគ្គលម្នាក់ទៀតមានចំនួន 4០លានរៀល (ដោយមានទេពកោសល្យរបស់អ្នកទទួលបានផលប្រយោជន៍) ក្នុងករណីនេះ បញ្ហានៃសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុមានចំនួន 2០លានរៀល។
(3) អានុភាព
ទំហំនៃសិទ្ធិទាមទារឱ្យសងវិញ ខុសគ្នាអាស្រ័យទៅលើភាពសុចរិត ឬ ទុច្ចរិតរបស់បុគ្គលដែលបានទទួលផលប្រយោជន៍ ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ។ បុគ្គលសុចរិត ពោលគឺបុគ្គលដែលបានទទួលផលប្រយោជន៍ដោយមិនបានដឹងថាខ្លួនគ្មានមូលហេតុក្នុងការទទួល ត្រូវសងវិញនូវ ផលប្រយោជន៍ដែលនៅតែមាន ប៉ុណ្ណោះ (មាត្រា703)។ ប៉ុន្តែ បុគ្គលដែលបានទទួលផលប្រយោជន៍ទុច្ចរិតដែលបានដឹងថាខ្លួនគ្មានមូលហេតុក្នុងការទទួល ត្រូវសងវិញនូវផលប្រយោជន៍ដែលបានទទួលទាំងអស់រួមជាមួយការប្រាក់ និងត្រូវសងការខូចខាតដែលកើតមានឡើងចំពោះម្ចាស់សិទ្ធិពិតប្រាកដ (មាត្រា704)។ នេះមានន័យថា បើសិនជាវត្ថុដែលបានទទួលនោះជាទំនិញ ហើយបុគ្គលដែលទទួលផលប្រយោជន៍សុចរិតបានយកទៅប្រើទាំងមិនបានដឹង ហើយបានធ្វើឱ្យបែកបាក់ជាដើម ក្នុងករណីនេះ បុគ្គលដែលទទួលផលប្រយោជន៍សុចរិតនោះគ្រាន់តែប្រគល់នូវទំនិញទាំងបែកបាក់នោះ គឺគ្រប់គ្រាន់។ បើសិនជាប្រាក់វិញ ក៏ត្រូវសងប្រាក់ដែលនៅសល់ក្នុងដៃប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែ ការយកប្រាក់នោះទៅចំណាយសម្រាប់ជីវភាព ក៏ជាផ្នែកនៃផលប្រយោជន៍ដែលនៅតែមានដែរ។
(4) ករណីលើកលែងនៃសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុ
យ៉ាងណាមិញ មានករណីលើកលែងមួយចំនួនដែលការទាមទារឱ្យសងសេចក្តីចម្រើនឥតហេតុវិញ មិនអាចធ្វើទៅបាន បើទោះបីជាការទទួលផលប្រយោជន៍នោះគ្មានមូលហេតុតាមផ្លូវច្បាប់ក៏ដោយ។ ក្នុងនោះមានករណីដែលហៅថា ការសងទាំងដឹងថាគ្មានអត្ថិភាពនៃកាតព្វកិច្ច ពោលគឺ កូនបំណុលបានសងទាំងដឹងថាខ្លួនគ្មានជំពាក់បំណុលអ្វីទាល់តែសោះ (មាត្រា705)។ ក្រៅពីនេះនៅមានប្រព័ន្ធមួយទៀតដែលហៅថា ការផ្តល់តាវកាលិកដោយមូលហេតុខុសច្បាប់ (មាត្រា708)។ នេះជាបញ្ញត្តិដែលហាមមិនឱ្យទាមទារឱ្យសងវិញនូវតាវកាលិកដែលខុសច្បាប់ ហើយវាជាបញ្ញត្តិអំពីសកម្មភាពគតិយុត្តដែលផ្ទុយនឹងទំនៀមទម្លាប់ល្អ និងសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈនៃមាត្រា90 ដែលបានរៀបរាប់រួចមកហើយ (⇒ជំពូកទី2 III.1(3))។ ឧទាហរណ៍ កិច្ចសន្យាដែលមានខ្លឹមសារថា បើលេងល្បែងចាញ់ត្រូវបង់ប្រាក់ គឺមោឃភាព ដោយផ្ទុយនឹងទំនៀមទម្លាប់ល្អ និងសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ ហេតុនេះ ជាក់ស្តែងគ្មានកាតព្វកិច្ចកើតឡើងនោះទេ បើទោះបីជាលេងល្បែងចាញ់ក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែ បើសិនជាលេងចាញ់ ហើយបានឱ្យប្រាក់គេនៅកន្លែងនោះរួចហើយ តែក្រោយមកទាមទារឱ្យគេសងវិញដោយមូលហេតុមោឃភាពជាដើម ក្នុងករណីនេះ បើសិនជាប្តឹងទៅតុលាការទាមទារឱ្យសងវិញក៏ដោយ ក៏តុលាការមិនអាចទទួលស្គាល់នោះទេ។ ច្បាប់មិនផ្តល់ជំនួយដល់បុគ្គលណាដែលទាមទារឱ្យបដិទាននូវផលប្រយោជន៍ដែលបាត់បង់មកវិញ ចំពោះការប្រព្រឹត្តអំពើផ្ទុយនឹងសង្គមរបស់បុគ្គលនោះឡើយ (បើមិនដូច្នោះទេ ច្បាប់នឹងក្លាយទៅជាឧបករណ៍ការពារសកម្មភាពដែលផ្ទុយនឹងសង្គមមិនខាន)។ នេះជាការផ្តល់តាវកាលិកដោយមូលហេតុខុសច្បាប់ ហើយនៅប្រទេសអង់គ្លេសសម័យបុរាណបានបញ្ញត្តពី គោលការណ៍ Clean Hands (បុគ្គលត្រូវចូលសវនាការដោយបាតដៃស្អាតស្អំ)។