ជំពូកទី 1 : លំនាំសិក្សា
I. នៅមុនពេលដល់ម៉ោងចូលថ្នាក់
II. សារទៅកាន់អ្នកអាន
III. ការត្រៀមដើម្បីសិក្សា
IV. វិសាលភាពនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី
V. ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី
1. រចនាសម្ព័ន្ធនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី
2. សិទ្ធិប្រត្យក្ស និង សិទ្ធិលើបំណុល
3. ការបង្កើត និង ការវិវត្តន៍នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីជប៉ុន
VI. ឋានៈរបស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណីនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទាំងមូល
1. ក្រមរដ្ឋប្បវេណីក្នុងនាមជាច្បាប់មូលដ្ឋាននៃនីតិឯកជន
2. ច្បាប់ទូទៅ និង ច្បាប់ពិសេស
VII. លក្ខណៈពិសេសនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី
－គោលការណ៍ស្វ័យភាពនៃឆន្ទៈ (ស្វ័យភាពនៃបុគ្គលឯកជន)
1. គោលការណ៍ស្វ័យភាពនៃឆន្ទៈ និង គោលការណ៍សេរីភាពនៃកិច្ចសន្យា
2. បទប្បញ្ញត្តិស័្មគ្រចិត្ត និង បទប្បញ្ញត្តិចាប់បង្ខំ
VIII. សេចក្តីសង្ខេប－គោលគំនិតក្នុងការសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី
I. នៅមុនពេលដល់ម៉ោងចូលថ្នាក់
សៀវភៅនេះ មិនដូចនឹងសៀវភៅពន្យល់អំពីក្រមរដ្ឋប្បវេណីទូទៅនោះទេ។ សៀវភៅនេះបានតាក់តែងឡើងតាមរចនាសម្ព័ន្ធក្នុងថ្នាក់សិក្សានៅតាមមហាវិទ្យាល័យទូទៅ ដោយចាប់ផ្តើមពីការផ្តល់លំនាំសិក្សាអំពីលំដាប់លំដោយ និង របៀបសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី ហើយបញ្ចប់ដោយការផ្តល់ដំបូន្មានអំពីការរៀនសូត្រ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំយល់ថា អ្នកអានមួយចំនួនដែលមានចំណេះដឹងអំពីក្រមរដ្ឋប្បវេណីរួចហើយ មិនត្រូវការរចនាសម្ព័ន្ធបែបនេះទេ ហើយចង់ចាប់ផ្តើមពីខ្លឹមសារច្បាប់ជាក់ស្តែងតែម្តង។ ក្នុងករណីនេះ សូមរំលងជំពូកទី1 ហើយចាប់ផ្តើមអានជំពូកទី2 បទប្បញ្ញត្តិទូទៅនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី ក៏បានដែរ។ ប៉ុន្តែ ខ្លឹមសារនៅក្នុងជំពូកទី1 នេះ គឺជាចំណេះដឹងមូលដ្ឋានដែលចាំបាច់ ហេតុនេះ ខ្ញុំចង់ឱ្យអ្នកទាំងអស់គ្នាឆ្លៀតពេលមើលជំពូកនេះផងដែរ នៅពេលដែលកំពុងតែអានសៀវភៅនេះ។
II. សារទៅកាន់អ្នកអាន
សៀវភៅនេះ បានច្បិចយកចំណុចសំខាន់ៗនៃមុខវិជ្ជារដ្ឋប្បវេណី ដើម្បីឱ្យអ្នកអានងាយស្រួលសិក្សាបានកាន់តែស៊ីជម្រៅ។ នៅក្នុងពិភពលោកនេះ មានសៀវភៅសេចក្តីផ្តើមក្រមរដ្ឋប្បវេណីជាច្រើន ហេតុនេះហើយ ខ្ញុំសូមបញ្ជាក់អំពីគោលបំណងឱ្យបានច្បាស់លាស់នៅទីនេះ។ គោលបំណងចម្បង គឺសម្រាប់បុគ្គលដែលមានជំនាញផ្សេងៗ ដែលមានបំណងសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី ឬ ចង់ដឹងអំពីទិដ្ឋភាពទូទៅនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីដោយសារមានការចាំបាច់ណាមួយ ហើយមិនសំដៅតែទៅលើអ្នកដែលមានបំណងចាប់យកជំនាញច្បាប់តែម្តងនោះទេ។ ពិតប្រាកដហើយថា ខ្ញុំសប្បាយចិត្តដែលអ្នកទើបក្លាយជានិស្សិតច្បាប់នៅសាកលវិទ្យាល័យអានសៀវភៅនេះ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំក៏ចង់ឱ្យសៀវភៅនេះមានប្រយោជន៍ដល់និស្សិតដែលកំពុងសិក្សាជំនាញសេដ្ឋកិច្ច និង ពាណិជ្ជកម្ម ឬ បុគ្គលដែលមានចំណេះដឹងជាក់ស្តែងអំពីរូបិយាណត្តិ និង មូលប្បទានប័ត្រជាដើម នៅក្នុងសហគ្រាស ហើយមិនធ្លាប់បានសិក្សាអំពីច្បាប់ ឬក៏ បុគ្គលដែលកំពុងសិក្សាជំនាញផ្សេងនៅក្នុងមហាវិទ្យាល័យ ឬ វគ្គខ្លីផ្សេងទៀត។ ជាពិសេស ខ្ញុំចង់ឱ្យសៀវភៅនេះក្លាយជាសៀវភៅដែលសាកសមបំផុតសម្រាប់អ្នកដែលចាប់ផ្តើមសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី ដើម្បីត្រៀមប្រឡងយកវិជ្ជាជីវៈដូចជា គណនេយ្យករជំនាញ ឬ ភ្នាក់ងារពន្ធដារជាអាទិ៍។
មូលហេតុនៃការរៀបចំសៀវភៅបែបនេះ ក៏មានពាក់ព័ន្ធនឹងខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់ផងដែរ។ ខ្ញុំមានប្រវត្តិបញ្ចប់ការសិក្សាដំបូងចេញពីជំនាញសេដ្ឋកិច្ច មិនមែនច្បាប់នោះទេ។ ជាក់ស្តែង នៅក្នុងសម័យកាលចុងក្រោយនៃវិវាទក្នុងមហាវិទ្យាល័យ ខ្ញុំបានចាប់ផ្តើមសិក្សាច្បាប់ទាំងខ្ញុំជានិស្សិតផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច នៅក្រោយពេលមានបញ្ហាកើតឡើងនៅក្នុងការប្រឡងចូលមហាវិទ្យាល័យ។ ហេតុនេះហើយ ទាល់តែជិតដំណាក់កាលបញ្ចប់ការសិក្សា ទើបខ្ញុំចាប់ផ្តើមយល់អំពីខ្លឹមសារនៃមេរៀនដូចគ្នានឹងនិស្សិតច្បាប់ដែរ។ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ខ្ញុំអាចដឹងច្បាស់ជាងអ្នកណាទាំងអស់អំពី ផលវិបាកនៃការស្វែងយល់ទ្រឹស្តីច្បាប់ និង ការព្យាករណ៍ដែលខុសស្រឡះនៅពេលចាប់ផ្តើមដំបូងទៅលើមេរៀនដែលត្រូវរៀនរបស់អ្នកដែលសិក្សាជំនាញសេដ្ឋកិច្ច ជាដើម។
ខ្ញុំបានប្រើប្រាស់បទពិសោធន៍ទាំងនេះ ដើម្បីបង្ហាញអំពីចំណុចគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍នៃការសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី ដោយដកចេញនូវអារម្មណ៍ពិបាក និង ការភាន់ច្រឡំចំពោះការសិក្សាច្បាប់ពីអ្នកអានទាំងអស់គ្នា។ តាមពិត ការសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺជាការសិក្សាដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងមែនទែន។ ជំនាញច្បាប់ គឺជាជំនាញមូលដ្ឋានមួយដូចនឹងពាក្យពេជន៍របស់វា។ ហេតុនេះ វាមានសារៈសំខាន់ខ្លាំងណាស់ (ចំពោះជំនាញនីតិសាស្ត្រនៅក្នុងសកលវិទ្យាល័យណាក៏ដោយ ក៏ក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺជាមុខវិជ្ជាដែលមានក្រេឌីតច្រើនបំផុតក្នុងចំណោមមុខវិជ្ជាផ្សេងទៀតដែរ)។
លើសពីនេះ ការសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី មិនធ្វើឱ្យអ្នកខាតបង់អ្វីនោះទេ។ អ្នកអាចចាប់ផ្តើមសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណីដូចខាងក្រោមនេះ សម្រាប់ជាប្រយោជន៍ជាក់ស្តែងក៏បានដែរ។ ប៉ុន្តែ ដូចមានរៀបរាប់បន្តទៅនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីដែលជាច្បាប់មូលដ្ឋានតែមួយគត់នៃបណ្តានីតិឯកជនទាំងអស់ គឺជាជំនាញដែលពាក់ព័ន្ធនឹងទំនាក់ទំនងបុគ្គលយ៉ាងខ្លាំង ដោយសារតែវាមានវិសាលភាពយ៉ាងទូលំទូលាយទៅលើជីវភាពរស់នៅក្នុងសង្គមរបស់យើងគ្រប់គ្នា។ ជាចុងក្រោយ ខ្ញុំសង្ឃឹមថានៅពេលដែលអ្នកទាំងអស់គ្នាបានយល់ច្បាស់អំពីក្រមរដ្ឋប្បវេណី ក្រៅពីទទួលបានប្រយោជន៍ជាក់ស្តែង អ្នកទាំងអស់គ្នានឹងបានស្វែងយល់អំពីមនុស្ស ហើយខំប្រឹងប្រែងបំពេញចំណុចខ្វះខាតនានា និង ធ្វើឱ្យសង្គមកាន់តែល្អជាងមុន។
III. ការត្រៀមដើម្បីសិក្សា
ដំបូង នៅពេលចាប់ផ្តើមសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី សូមអ្នកទាំងអស់គ្នាបោះចោលនូវអារម្មណ៍តានតឹង ហើយសិក្សាតាមសម្រួល។
តើចំណុចនេះមានន័យយ៉ាងណា? ខ្ញុំយល់ថា អ្នកដែលមិនទាន់ធ្លាប់បានសិក្សាច្បាប់ភាគច្រើន តែងយល់ថា ច្បាប់គឺជាឯកសារគតិយុត្តដាច់ខាតដែលរដ្ឋអំណាចបានសម្រេច ហើយប្រជាជនត្រូវតែគោរព។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំសូមនិយាយជាមុនថា ការគិតបែបនេះមិនសូវត្រឹមត្រូវនោះទេ ចំពោះក្រមរដ្ឋប្បវេណីនេះ។
នៅក្នុងចំណោមច្បាប់ទាំងអស់ មានច្បាប់ជាច្រើនគឺជាច្បាប់ដែលមានលក្ខណៈចាប់បង្ខំឱ្យប្រជាជន ត្រូវតែគោរពតាមបញ្ញត្តិនោះ ដើម្បីស្ថេរភាពសង្គម និង ការពារសិទ្ធិជាមូលដ្ឋានរបស់ប្រជាជន។ ប៉ុន្តែ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានគិតថារបស់ដែលសំខាន់បំផុត គឺជា «ឆន្ទៈ» របស់ពួកយើង។ គោលបំណងជាមូលដ្ឋានរបស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺបង្កើតនូវទំនាក់ទំនងជីវភាពសង្គមដោយការបង្ហាញឆន្ទៈតាមការពិចារណាខ្លួនឯងទៅវិញទៅមក រវាងប្រជាពលរដ្ឋម្នាក់ៗដែលមានសមត្ថភាពក្នុងការវិនិច្ឆ័យ (⇒：សូមយោងគោលការណ៍ស្វ័យភាពនៃឆន្ទៈនៅក្នុងចំណុច VII)។ លើសពីនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីមានបញ្ញត្តិជាច្រើនដែលមិន «ដាច់ខាត» នោះទេ ហើយភាគីអាចបង្កើតនូវវិធានដែលខុសពីមាត្រាក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណីដោយឆន្ទៈសេរីរបស់ខ្លួនបាន ហើយមានវិស័យជាច្រើនដែលវិធានដែលភាគីបានបង្កើតនោះ មានអាទិភាពជាងវិធាននៅក្នុងមាត្រាច្បាប់ (សូមយោងខ្លឹមសារអំពី បញ្ញត្តិចាប់បង្ខំ និង បញ្ញត្តិស្ម័គ្រចិត្តនៅក្នុងចំណុច VII.2)។
ដូចនេះ នៅពេលដែលអ្នកទាំងអស់គ្នាសិក្សាអំពីក្រមរដ្ឋប្បវេណី សូមបោះបង់ចោលនូវការគិតអំពី «សម្ពាធ» «តឹងតែង» និង «ពិបាកយល់» ជាដើម។
IV. វិសាលភាពនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី
ក្រមរដ្ឋប្បវេណីមិនមែនជាច្បាប់ដែលពិបាកយល់នោះទេ ហើយច្បាប់នេះនៅជិតនឹងជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់យើងគ្រប់គ្នា។ ហេតុនេះហើយ យើងអាចនិយាយបានថាក្រមរដ្ឋប្បវេណីនេះគឺជាច្បាប់ដែលមានសារៈសំខាន់ខ្លាំង។
សូមមើលជាក់ស្តែងអំពី ភាពពាក់ព័ន្ធរវាងក្រមរដ្ឋប្បវេណី និង ខ្សែជីវិតរបស់មនុស្សម្នាក់។ មនុស្សម្នាក់ៗត្រូវបានទទួលស្គាល់អំណាចជាមូលដ្ឋាន (សមត្ថភាពទទួលសិទ្ធិ) ដើម្បីរស់នៅក្នុងសង្គមក្នុងនាមជាមនុស្សទូទៅ ចាប់ពីថ្ងៃដែលរស់រានមានជីវិត។ ហើយបុគ្គលម្នាក់ៗ អាចប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយអ្នកដទៃដោយឆន្ទៈសេរីរបស់ខ្លួនឯង ហើយបង្កើតនូវទំនាក់ទំនងសង្គមជាមួយអ្នកដទៃបាន (ការបង្ហាញឆន្ទៈ)។ ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលបុគ្គលម្នាក់នៅជាកូនក្មេងនៅឡើយ គឺពុំទាន់មានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការបង្កើតទំនាក់ទំនងគតិយុត្តនៅឡើយទេ (សមត្ថភាពក្នុងការធ្វើសកម្មភាព) ហេតុនេះហើយ ការបង្កើតទំនាក់ទំនងសង្គមដោយការបង្ហាញឆន្ទៈរបស់បុគ្គលនោះ ត្រូវមានការគាំពារក្នុងទម្រង់ជាក់លាក់ណាមួយ ដូចជា ការឯកភាពពីឪពុកម្តាយជាដើម (ការការពារជនដែលត្រូវបានកម្រិតសមត្ថភាពក្នុងការធ្វើសកម្មភាព)។ ក្រោយមកទៀត មនុស្សម្នាក់ៗចាប់ផ្តើមមានវត្ថុដែលអាចប្រើប្រាស់ និង ចាត់ចែងដោយសេរី តាមចិត្តខ្លួនឯងបាន (សិទ្ធិប្រត្យក្ស) ហើយក៏អាចទទួលបានសិទ្ធិ (សិទ្ធិលើបំណុល) ដែលអាចទាមទារឱ្យអ្នកដទៃធ្វើសកម្មភាពជាក់លាក់មួយ តាមរយៈការសន្យា (កិច្ចសន្យា) ដោយការបង្ហាញឆន្ទៈសេរីជាមួយអ្នកដទៃ ហើយបង្កើតឱ្យមានអានុភាពគតិយុត្តជាក់លាក់មួយ។ នៅក្នុងនោះក៏អាចមាន បុគ្គលខ្លះអាចទាមទារសំណងការខូចខាត ដោយសារការជួបគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ជាអាទិ៍ (អំពើអនីត្យានុកូល)។ លើសពីនេះ មនុស្សម្នាក់ៗមិនល្អឥតខ្ចោះនោះទេ ហើយជីវិតរស់នៅក៏មានកម្រិតដែរ ហេតុនេះហើយ ការទាមទារសំណង ឬ ការទាមទារធ្វើសកម្មភាពណាមួយពីអ្នកដទៃក៏ដោយ ក៏ត្រូវមានការកម្រិតជាពេលវេលាផងដែរ (អាជ្ញាយុកាល)។ ហើយមនុស្សភាគច្រើននៅពាក់កណ្តាលជីវិតរបស់ខ្លួន តែងរកឃើញដៃគូជីវិត (អាពាហ៍ពិពាហ៍)។ ក្រោយរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ មានប្តីប្រពន្ធខ្លះអាចបង្កើតកូនដោយខ្លួនឯង (កូនបង្កើត) ហើយប្តីប្រពន្ធខ្លះក៏យកកូនរបស់អ្នកដទៃមកធ្វើជាកូនរបស់ខ្លួន (កូនចិញ្ចឹម)។ ក្រោយមកទៀត មនុស្សខ្លះបានប្រឹងប្រែងពេញមួយជីវិត និងឈានដល់ខ្សែជីវិតចុងក្រោយ ហើយនៅពេលដែលស្លាប់ មានករណីខ្លះទ្រព្យសម្បត្តិត្រូវបន្តទៅឱ្យសហព័ទ្ធ និង កូន (សន្តតិកម្ម) ឬ មានករណីខ្លះ អ្នកស្លាប់បានសរសេរទុកនូវវិធីបែងចែកទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួនកាលនៅរស់ ដើម្បីបំពេញឆន្ទៈចុងក្រោយរបស់អ្នកស្លាប់ (មតកសាសន៍)។
ខ្លឹមសារដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ គឺស្ថិតនៅក្នុងវិសាលភាពរបស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណីទាំងអស់ (ហើយនៅក្នុងរង្វង់ក្រចក គឺជាពាក្យពេចន៍ច្បាប់នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី)។ ខ្ញុំយល់ថា អ្នកទំាងអស់គ្នាកំពុងតែចាប់អារម្មណ៍ថា ក្រមរដ្ឋប្បវេណីពិតជាស្ថិតនៅជិតខ្លួនរបស់យើងគ្រប់ៗគ្នានៅក្នុងជីវភាពសង្គម។
V. ទិដ្ឋភាពទូទៅនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី
1. រចនាសម្ព័ន្ធនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី
សូមបើកមើលសៀវភៅច្បាប់ធំបំផុតរបស់ជប៉ុន។ សៀវភៅច្បាប់ភាគច្រើនបំផុត គឺចងក្រងតាមលំដាប់លំដោយពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់រដ្ឋបាល ហើយក្រោយមកច្បាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងក្រមរដ្ឋប្បវេណី។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីគឺជាបណ្តុំច្បាប់ដ៏ធំដែលមានលើសពី 1000មាត្រា ហើយចំនួនមាត្រានេះ ពិតជាច្រើនខ្លាំង ប៉ុន្តែ យើងអាចនិយាយបានថា វាគ្មានវិធីផ្សេងដែលអាចជៀសមិនឱ្យមានមាត្រាច្រើននោះទេ ពីព្រោះ ក្រមនេះមានវិសាលភាពទៅលើជីវភាពនៅក្នុងសង្គមរបស់យើងគ្រប់គ្នា។ ហើយតាមពិតទៅ មានបញ្ញត្តិជាច្រើនគឺជាការយល់ឃើញទូទៅក្នុងសង្គម។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សូមអ្នកទាំងអស់គ្នាកុំព្រួយបារម្ភអំពីចំនួននៃមាត្រា។
ក្រមរដ្ឋប្បវេណីជប៉ុនបែងចែកជា 5គន្ថី រួមមាន បទប្បញ្ញត្តិទូទៅ សិទ្ធិប្រត្យក្ស សិទ្ធិលើបំណុល ញាតិ និង សន្តតិកម្ម (ច្បាប់ធំៗ ត្រូវបានគេហៅថា «ក្រម»)។ នៅក្នុងការសិក្សាច្បាប់ ចំពោះគន្ថី 3 ដំបូង គេហៅថា នីតិទ្រព្យសម្បត្តិហើយ ចំពោះគន្ថី 2 ចុងក្រោយ គេហៅថា នីតិគ្រួសារ ឬ នីតិឋានៈបុគ្គល។ គន្ថីស្តីពីបទប្បញ្ញត្តិទូទៅ មើលទៅហាក់បីដូចជា បទបញ្ញត្តិរួមគ្នានៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណីទាំងមូល ប៉ុន្តែ ខ្លឹមសារជាក់ស្តែងនៃគន្ថីនេះ គឺពាក់ព័ន្ធតែជាមួយសិទ្ធិប្រត្យក្ស និង សិទ្ធិលើបំណុលប៉ុណ្ណោះ ហេតុនេះ យើងគួរហៅថា បទបញ្ញត្តិរួមនៃនីតិទ្រព្យសម្បត្តិ ទើបត្រឹមត្រូវជាង។ នៅក្នុងសៀវភៅនេះ គឺផ្តោតសំខាន់លើការពន្យល់អំពីនីតិទ្រព្យសម្បត្តិ ប៉ុន្តែ ក៏មានបង្ហាញខ្លះៗអំពីនីតិគ្រួសារផងដែរ (ក្នុងនោះរួមមាន អាពាហ៍ពិពាហ៍ កូនបង្កើត កូនចិញ្ចឹម សន្តតិកម្ម និង មតកសាសន៍)។ ជាពិសេស ចំណុចដែលជាទំនាក់ទំនងរវាងនីតិសន្តតិកម្មជាអាទិ៍ និងនីតិទ្រព្យសម្បត្តិ សម្រាប់ជាចំណេះដឹងជាមូលដ្ឋានដល់អ្នកអានដែលសិក្សាច្បាប់ពន្ធនានា ដើម្បីត្រៀមប្រឡងភ្នាក់ងារពន្ធដារជាអាទិ៍។
2. សិទ្ធិប្រត្យក្ស និង សិទ្ធិលើបំណុល
ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ «បទប្បញ្ញត្តិទូទៅ» កំណត់អំពីបញ្ញត្តិរួមគ្នារវាង «សិទ្ធិប្រត្យក្ស» និង «សិទ្ធិលើបំណុល» (ឧទាហរណ៍ដែលបានលើកឡើងក្នុងចំណុច IV រួមមាន សមត្ថភាពទទួលសិទ្ធិ ការការពារជនដែលត្រូវបានកម្រិតសមត្ថភាពក្នុងការធ្វើសកម្មភាព ការបង្ហាញឆន្ទៈ និង អាជ្ញាយុកាល ជាអាទិ៍)។ ហើយនៅក្នុងគន្ថីស្តីពី «សិទ្ធិប្រត្យក្ស» កំណត់អំពី «សិទ្ធិគ្រប់គ្រងដោយផ្ទាល់ចំពោះវត្ថុរបស់បុគ្គល»។ សិទ្ធិប្រត្យក្សជាតំណាង(ដែលមានលក្ខណៈពេញលេញ) គឺកម្មសិទ្ធិ។ កម្មសិទ្ធិករអាចប្រើប្រាស់ អាស្រ័យផល និង ចាត់ចែងដោយសេរី លើវត្ថុកម្មសិទ្ធិបាន។ សិទ្ធិប្រត្យក្ស គឺជាសិទ្ធិដាច់ខាតដែលអាចអះអាងចំពោះបុគ្គលទាំងអស់ក្នុងលោកនេះ (អាចលុបបំបាត់ការជ្រៀតជ្រែក និង ការរារាំងពីអ្នកដទៃ) ហេតុនេះ ប្រភេទនៃសិទ្ធិប្រត្យក្សត្រូវបានកំណត់ក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី (គោលការណ៍សិទ្ធិប្រត្យក្សកំណត់ដោយច្បាប់) ហើយយើងទាំងអស់គ្នាមិនអាចបង្កើតនូវប្រភេទនៃសិទ្ធិប្រត្យក្សថ្មីតាមចិត្តបានឡើយ។ ផ្នែកចុងក្រោយនៃគន្ថីស្តីពី «សិទ្ធិប្រត្យក្ស» មានកំណត់អំពី «សិទ្ធិគ្រប់គ្រងចំពោះវត្ថុនោះទេ» ហើយផ្នែកនេះមានកំណត់អំពីការគ្រប់គ្រងតម្លៃដោះដូរនៃវត្ថុ ពោលគឺ សិទ្ធិប្រត្យក្សក្នុងនាមជា «ប្រាតិភោគ» ដើម្បីជាមធ្យោបាយធានាសិទ្ធិលើបំណុលចំពោះបុគ្គល (ឧបមាថា បើសិនជាមិនអាចសងសិទ្ធិលើបំណុលជាប្រាក់បាននោះទេ សូមយកវត្ថុនេះទៅលក់ដោយបង្ខំ ហើយប្រមូលបំណុលពីប្រាក់ថ្លៃលក់ចុះ)។ បន្តមកទៀត
គន្ថីស្តីពី «សិទ្ធិលើបំណុល» មានកំណត់អំពីលក្ខណៈផ្សេងៗនៃសិទ្ធិលើបំណុល និង ដំណើរការនៃការកកើតរហូតដល់ការរលត់នៃសិទ្ធិលើបំណុល នៅផ្នែកខាងដើមគន្ថី (ផ្នែកនេះ គឺជា គន្ថីស្តីពីសិទ្ធិលើបំណុល «ទូទៅ» ហើយការសិក្សាចំណុចនេះ ហៅថានីតិសិទ្ធិលើបំណុលទូទៅ។) ហើយនៅផ្នែកខាងក្រោយនៃគន្ថី កំណត់អំពីមូលហេតុនៃការកកើតសិទ្ធិលើបំណុលនេះ (ការសិក្សាលើផ្នែកនេះ ហៅថានីតិសិទ្ធិលើបំណុលពិសេស)។ សិទ្ធិលើបំណុល សំដៅទៅលើ «សិទ្ធិដែលបុគ្គលជាក់លាក់មួយ អាចទាមទារឱ្យបុគ្គលជាក់លាក់មួយទៀត ធ្វើសកម្មភាពកំណត់ណាមួយជាអាទិ៍» ហើយមូលហេតុនៃការកកើតសិទ្ធិលើបំណុលនេះមានចំនួន 4 ប៉ុន្តែ មូលហេតុធំជាងគេបំផុត គឺ កិច្ចសន្យា (ក្រៅពីនេះរួមមាន អំពើអនីត្យានុកូល ជាអាទិ៍)។ សិទ្ធិលើបំណុល គឺជាសិទ្ធិដែលមានអានុភាពមិនដាច់ខាតចំពោះភាគីទាំងសងខាង ហើយយើងគ្រប់គ្នាអាចបង្កើតខ្លឹមសារនៃសិទ្ធិលើបំណុលដោយសេរី (លើកលែងតែ កិច្ចសន្យាដែលមានខ្លឹមសារផ្ទុយនឹងសង្គមប៉ុណ្ណោះ) តាមរយៈកិច្ចសន្យាបាន (គោលការណ៍សេរីភាពនៃកិច្ចសន្យា សេរីភាពនៃការបង្កើតសិទ្ធិលើបំណុល)។
3. ការបង្កើត និង ការវិវត្តន៍នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីជប៉ុន
ក្រមរដ្ឋប្បវេណីជប៉ុន ត្រូវបានប្រកាសឱ្យប្រើនៅក្នុងឆ្នាំ1896 ហើយដាក់ឱ្យអនុវត្តនៅក្នុងឆ្នាំ 1898។ ហើយផ្នែកស្តីពីនីតិគ្រួសារ (ចាប់ពីមាត្រា725) ត្រូវបានធ្វើវិសោធនកម្មស្ទើរតែទាំងស្រុងនៅក្នុងឆ្នាំ1947 ក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី2។ ប៉ុន្តែ ផ្នែកស្តីពីនីតិទ្រព្យសម្បត្តិក្នុងគន្ថីដើមទាំង3 (ត្រឹមមាត្រា724) ស្ទើរតែត្រូវបានរក្សាតាមទម្រង់ដើមតាំងពីពេលប្រកាសឱ្យប្រើ រហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ននេះ (ដូច្នេះ មាត្រាទាំងអស់នោះត្រូវបានសរសេរក្នុងទម្រង់តួរអក្សរបុរាណ ដោយមិនមានប្រើប្រាស់សញ្ញាវណ្ណយុត្តិអ្វីឡើយ)។ ក្រោយមកនៅក្នុងឆ្នាំ2004 គន្ថីដើមទាំង3 ត្រូវប្តូរមកប្រើប្រាស់ពាក្យពេចន៍ និង របៀបសរសេរបែបសម័យទំនើបវិញ។ ហេតុនេះ ការធ្វើវិសោធនកម្មក្នុងឆ្នាំ2017 គឺជាការធ្វើវិសោធនកម្មទ្រង់ទ្រាយធំ ក្នុងរយៈពេល 120ឆ្នាំកន្លងមកនេះ ហើយខ្លឹមសារនៃការធ្វើវិសោធនកម្មក្នុងឆ្នាំ2017 ត្រូវដាក់ឱ្យអនុវត្តនៅក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ2020។
ការរៀបចំបែងចែកជាគន្ថីស្តីពីបទប្បញ្ញត្តិទូទៅនៅខាងដើមនេះ គឺជាទម្រង់របស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណីអាឡឺម៉ង់ (បើនិយាយឱ្យត្រឹមត្រូវគឺ សេចក្តីព្រាងក្រម) ដែលហៅថា ប្រព័ន្ធPandekten។ ប៉ុន្តែ ខ្លឹមសារនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីជប៉ុន ពុំសូវខិតទៅជិតក្រមរដ្ឋប្បវេណីអាឡឺម៉ង់នោះទេ។ បើនិយាយជារួមទៅ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីជប៉ុនទទួលឥទ្ធិពលពីក្រមរដ្ឋប្បវេណីអាឡឺម៉ង់ និង ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបារាំងពាក់កណ្តាលម្នាក់ ហើយមានចំណុចមួយចំនួន គឺយើងអាចមើលឃើញច្បាស់តែម្តងថា ចំណុចនេះទទួលឥទ្ធិពលពីក្រមរដ្ឋប្បវេណីបារាំងខ្លាំង។
ក្រមរដ្ឋប្បវេណីទំនើបរបស់ប្រទេសជប៉ុនត្រូវបានបង្កើតឡើងដំបូងបង្អស់ ដោយនីតិវិទូបរទេសសញ្ជាតិបារាំងឈ្មោះ Gustave Émile Boissonade de Fontarabie ក្រោមការអញ្ជើញរបស់រដ្ឋាភិបាលសម័យម៉ីជិ។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីនេះត្រូវបានចងក្រងតាមលំនាំក្រមរដ្ឋប្បវេណីបារាំង (ក្រមណាប៉ូឡេអុង ឆ្នាំ1804) ហើយត្រូវបានគេហៅថា ក្រមរដ្ឋប្បវេណីចាស់ (នៅពេលនោះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីប្រទេសអ៊ីតាលី ជាអាទិ៍ ដែលជាក្រមរដ្ឋប្បវេណីរបស់បណ្តាប្រទេសនានាដែលយកតាមលំនាំបារាំង និង យុត្តិសាស្ត្រ និង ទ្រឹស្តីនានានៅក្នុងអំឡុងពេលកន្លះសតវត្សក្រោយការអនុវត្តក្រមរដ្ឋប្បវេណីបារាំងក៏ត្រូវលើកយកមកពិចារណាផងដែរ។ ដោយឡែក ផ្នែកស្តីពីនីតិគ្រួសារត្រូវបានព្រាងដោយគណៈកម្មការជនជាតិជប៉ុន)។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីចាស់នេះ (ប្រកាសនៅឆ្នាំ1890) ត្រូវបានពន្យារពេលអនុវត្ត ហើយកប់ចោល ដោយសារតែមានវិវាទចម្រូងចម្រាស់អំពីការអនុវត្តក្រមនេះ។ ប៉ុន្តែ គន្ថីទី1 ដល់គន្ថីទី3 នៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីជប៉ុនបច្ចុប្បន្ន គឺជាសមទ្ធិផលដែលទទួលបានពីការកែតម្រូវក្រមរដ្ឋប្បវេណីចាស់។ នៅក្នុងពេលកែតម្រូវនោះ គេបានយោងតាមគម្រូនៃសេចក្តីព្រាងក្រមរដ្ឋប្បវេណីអាឡឺម៉ង់ដែលជាក្រមថ្មីជាងគេបំផុតនៅក្នុងសម័យនោះ ដូចនេះ ទម្រង់នៃការបែងចែងជាគន្ថី គឺយកលំនាំតាមបែបក្រមរដ្ឋប្បវេណីអាឡឺម៉ង់ ហើយខ្លឹមសារវិញ គឺមានមាត្រាជាច្រើនដែលបន្សល់ដដែលតាមក្រមរដ្ឋប្បវេណីចាស់របស់លោក Boissonade។ នៅពេលកែតម្រូវនោះ មានលោក Hozumi Nobushige (ជនជាតិជប៉ុនដំបូងបង្អស់ដែលទទួលបានសញ្ញាប័ត្រប្រកបវិជ្ជាជីវៈមេធាវីនៅសវនាការប្រទេសអង់គ្លេស) លោក Ume Kenjiro និង លោក Tomii Masaaki ដែលធ្លាប់មានបទពិសោធន៍សិក្សានៅប្រទេសបារាំង ទាំង 3នាក់នេះ ជាសមាជិកគណកម្មការរៀបចំសេចក្តីព្រាង។
VI. ឋានៈរបស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណីនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទាំងមូល
1. ក្រមរដ្ឋប្បវេណីក្នុងនាមជាច្បាប់មូលដ្ឋាននៃនីតិឯកជន
បន្តទៅនេះ សូមពិនិត្យមើលអំពីឋានៈរបស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណីនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទាំងមូល។ នៅក្នុងពិភពលោកយើងនេះមានច្បាប់ជាច្រើន ប៉ុន្តែ ច្បាប់ដូចជារដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ច្បាប់រដ្ឋបាលជាដើម គឺជាច្បាប់ដែលកំណត់អំពីរបបគ្រប់គ្រងរបស់រដ្ឋ និងទំនាក់ទំនងរបស់រដ្ឋជាមួយបុគ្គល ដែលគេហៅថា នីតិសាធារណៈ។ ផ្ទុយមកវិញ ច្បាប់ដែលបញ្ញត្តឡើងដោយផ្តោតទៅលើទំនាក់ទំនងជីវភាពរបស់បុគ្គល និង បុគ្គល គឺជា នីតិឯកជន។ លើសពីនេះ នៅក្នុងពិភពច្បាប់ ក្រុមមនុស្សដូចជាក្រុមហ៊ុនជាដើម ត្រូវបានគេហៅថាជានីតិបុគ្គល ក្នុងអត្ថន័យដែលច្បាប់បានប្រដូចសកម្មភាពនោះក្នុងនាមជាបុគ្គល។ ហេតុនេះ ច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មជាអាទិ៍ដែលកំណត់អំពីក្រុមហ៊ុន ក៏រាប់បញ្ចូលជានីតិឯកជនផងដែរ។ នៅក្នុងវិស័យនីតិឯកជននេះគឺមានច្បាប់ជាច្រើន ប៉ុន្តែ ច្បាប់ដែលជាមូលដ្ឋានចម្បងបំផុត គឺក្រមរដ្ឋប្បវេណី ហើយគេហៅក្រមរដ្ឋប្បវេណីថា ច្បាប់មូលដ្ឋាននៃនីតិឯកជន។
2. ច្បាប់ទូទៅ និង ច្បាប់ពិសេស
តើច្បាប់ទូទៅ និង ច្បាប់ពិសេស មានអត្ថន័យបែបណា? សូមពិចារណាទាំងអស់គ្នាថា យើងបានសន្យាទិញលក់វត្ថុមួយដោយប្រាក់។ នេះគឺជាកិច្ចសន្យាលក់ទិញដែលមានក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី។ ជាបឋម បញ្ញត្តិស្តីពីកិច្ចសន្យាលក់ទិញ គឺមាននៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី។ ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលបុគ្គលនោះគឺជាពាណិជ្ជករ ឬ ក្រុមហ៊ុន និង បានទិញលក់ដើម្បីសកម្មភាពជំនួញវិញ ក្នុងករណីនេះ វាជាកិច្ចសន្យាលក់ទិញដូចគ្នា ប៉ុន្តែ វាក្លាយជាបញ្ហានៃច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មវិញម្តង។ មួយវិញទៀត ទោះបីជាអ្នកទិញគឺជាបុគ្គលធម្មតាដូចពួកយើងក៏ដោយ នៅពេលដែលអ្នកលក់បានមកលក់ទំនិញដល់ផ្ទះ ហើយចុះកិច្ចសន្យាលក់ទិញជាមួយយើង ក្នុងករណីនេះ ការទិញលក់ដូចគ្នាក៏ដោយ ក៏ត្រូវក្លាយជាកម្មវត្ថុដែលកំណត់ក្នុងច្បាប់ស្តីពីប្រតិបត្តិការពាណិជ្ជកម្មពិសេស (ហៅថា ច្បាប់ស្តីពីការដើរលក់ទំនិញដល់ទីកន្លែងមុនការធ្វើវិសោធនកម្មឆ្នាំ2000)។ ថ្វីត្បិតតែជាការលក់ទិញដូចគ្នាក៏ដោយ បើសិនជាភាគីគឺជាពាណិជ្ជករ នោះវានឹងក្លាយជាបញ្ហានៃច្បាប់ពាណិជ្ជកម្ម ហើយបើសិនជាការទិញលក់ដោយទម្រង់ដើរលក់ដល់ផ្ទះ នោះវានឹងជាបញ្ហានៃច្បាប់ស្តីពីប្រតិបត្តិការពាណិជ្ជកម្មពិសេស។ ហេតុនេះ ទាក់ទងនឹងការលក់ទិញ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីគឺជាច្បាប់ទូទៅចំពោះច្បាប់ពាណិជ្ជកម្ម និង ច្បាប់ស្តីពីប្រតិបត្តិការពាណិជ្ជកម្មពិសេស ហើយច្បាប់ពាណិជ្ជកម្ម និង ច្បាប់ស្តីពីប្រតិបត្តិការពាណិជ្ជកម្មពិសេសគឺជាច្បាប់ពិសេសចំពោះក្រមរដ្ឋប្បវេណី។ ហើយការអនុវត្តច្បាប់ពិសេសដោយមានអាទិភាពជាងច្បាប់ទូទៅ គឺជាវិធានមួយដែលមានអត្ថិភាពនៅក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ទាំងមូល។ ជាបឋម យើងត្រូវយកច្បាប់ពិសេសមកប្រើ ហើយបើសិនជាច្បាប់ពិសេសមិនមានកំណត់ទេ យើងត្រូវយកបញ្ញត្តិដែលជាគោលការណ៍នៅក្នុងច្បាប់ទូទៅមកប្រើ។ ដូចនេះ នៅក្នុងឧទាហរណ៍ខាងលើនេះក៏ដោយ បើសិនជានៅក្នុងច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មពុំមានបញ្ញត្តទេ យើងត្រូវត្រឡប់មកមើលគោលការណ៍ក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី។ ហើយជាបឋមត្រូវយកច្បាប់ស្តីពីប្រតិបត្តិការពាណិជ្ជកម្មពិសេសមកអនុវត្ត ហើយផ្នែកដែលច្បាប់នេះពុំមានបញ្ញត្តទេ ត្រូវយកបញ្ញត្តិស្តីពីការលក់ទិញដែលមានកំណត់នៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណីមកអនុវត្ត។ តាមរយៈឧទាហរណ៍នេះ យើងអាចមើលឃើញថា ក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃមូលដ្ឋាន និង គោលគំនិតចម្បងរបស់បទប្បញ្ញត្តិជាច្រើននៅក្នុងវិស័យនីតិឯកជន ក្នុងនាមជាច្បាប់មូលដ្ឋាននៃនីតិឯកជន។ ដូចនេះ យើងអាចនិយាយថា ការសិក្សានីតិឯកជន គឺត្រូវចាប់ផ្តើមសិក្សាពីក្រមរដ្ឋប្បវេណីជាមុន។
សូមបញ្ជាក់ថា ការបកស្រាយខាងលើនេះ មិនមែនមានន័យថា ការសិក្សាមុខវិជ្ជាក្រមរដ្ឋប្បវេណីមានប្រៀបជាងការសិក្សាមុខវិជ្ជាច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មជាដើមនោះទេ។ ក្រមរដ្ឋប្បវេណី និង ច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មជាអាទិ៍ សុទ្ធតែមានលក្ខណៈពិសេសរៀងៗខ្លួន។ ច្បាប់ពាណិជ្ជកម្មមានលក្ខណៈបច្ចេកទេសខ្លាំងជាងក្រមរដ្ឋប្បវេណី ហើយច្បាប់នេះមានការវិវត្តន៍យ៉ាងច្រើនទៅតាមការអភិវឌ្ឍន៍នៃបែបបទប្រតិបត្តិការពាណិជ្ជកម្ម ប៉ុន្តែ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីពុំមានសក្តានុពលបែបនេះទេ។ លើសពីនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីដែលមានតួនាទីជាច្បាប់មូលដ្ឋាន គឺជាគោលគំនិតដើមដែលនាំឱ្យបង្កើតនូវច្បាប់ពិសេសជាច្រើន ហេតុនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីមានចរិកលក្ខណៈដែលមិនងាយប្រែប្រួលញឹកញាប់នោះទេ (ការកែប្រែក្រមរដ្ឋប្បវេណី លុះត្រាតែសង្គមមានការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងខ្លាំងប៉ុណ្ណោះ)។ ដូចនេះ ច្បាប់នីមួយៗតែងមានចរិកលក្ខណៈ និងគោលគំនិតខុសៗគ្នា ដែលចាំបាច់នៅពេលសិក្សា។
VII. លក្ខណៈពិសេសនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី
－គោលការណ៍ស្វ័យភាពនៃឆន្ទៈ (ស្វ័យភាពនៃបុគ្គលឯកជន)
1. គោលការណ៍ស្វ័យភាពនៃឆន្ទៈ និង គោលការណ៍សេរីភាពនៃកិច្ចសន្យា
បន្តទៅនេះ យើងនឹងបង្ហាញអំពីលក្ខណៈពិសេសដ៏សំខាន់របស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណី។ មុននេះ ខ្ញុំបានលើកឡើងថា ក្រមរដ្ឋប្បវេណីផ្តោតសំខាន់បំផុតទៅលើ «ឆន្ទៈ» របស់ភាគីម្នាក់ៗ។ ពោលគឺ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីមានគោលគំនិតថា ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់គ្នាមិនត្រូវរស់នៅក្រោមវិធានដែលកំណត់ដោយអ្នកដទៃនោះទេ តែយ៉ាងហោចណាស់ ខ្លួនយើងម្នាក់ៗអាចបង្កើតនូវវិធានតាមឆន្ទៈរបស់ខ្លួនឯង ទៅលើ «ទំនាក់ទំនងនៃជីវភាពរស់នៅរវាងបុគ្គលម្នាក់និងបុគ្គលម្នាក់ទៀត» ហើយមានជីវភាពដោយគោរពតាមវិធានដែលបង្កើតដោយខ្លួនឯង។ នេះហៅថា គោលការណ៍ស្វ័យភាពនៃឆន្ទៈ ឬ គោលការណ៍ស្វ័យភាពនៃបុគ្គលឯកជន។ ហើយជាក់ស្តែង ការបង្កើតវិធានបានដោយសេរីរបស់បុគ្គលនីមួយៗ (ទំនាក់ទំនងសិទ្ធិលើបំណុល) ដរាបណាមិនផ្ទុយនឹងសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ និង ទំនៀមទម្លាប់ល្អនៅក្នុងសង្គម ហៅថា «គោលការណ៍សេរីភាពនៃកិច្ចសន្យា»។
លើសពីនេះ វិធាននោះអាចត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយសេរី ហើយវិធានទាំងនោះនឹងក្លាយទៅជាច្បាប់ រវាងបុគ្គលដែលបានបង្កើតវិធានទាំងនោះ ពោលគឺ វាក្លាយជាច្បាប់របស់ភាគី ហើយ វិធានទាំងនោះនឹងមានអាទិភាពក្នុងការអនុវត្តជាងបញ្ញត្តិនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី។ ឧបមាថា នៅក្នុងកិច្ចសន្យាលក់ទិញមួយ គុណភាពនៃទំនិញដែលបានប្រគល់មកមិនស្របតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យាជាអាទិ៍ ក្នុងករណីនេះ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីបញ្ញត្តថា អ្នកទិញអាចទាមទារឱ្យអ្នកលក់ជួសជុល ឬ ទាមទារវត្ថុជំនួសជាអាទិ៍បាន (ចាប់ពីមាត្រា562។ យ៉ាងណាមិញ នៅក្នុងសៀវភៅនេះនឹងសរសេរតែលេខមាត្រាប៉ុណ្ណោះ ចំពោះការយោងមាត្រាពីក្រមរដ្ឋប្បវេណី។) នេះហៅថា «ការទទួលខុសត្រូវចំពោះការអនុវត្តមិនស្របតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យា» ដែលត្រូវបានកំណត់ដោយវិសោធនកម្មច្បាប់ឆ្នាំ2017 (បញ្ញត្តិពីមុនគឺ «ការទទួលខុសត្រូវធានាវិការៈ)។ ទោះបីជាក្រមបញ្ញត្តបែបនេះក៏ដោយ បើសិនជាភាគីបានសន្យាផ្សេងពីខ្លឹមសារនៃមាត្រាច្បាប់នៅក្នុងកិច្ចសន្យា ក្នុងករណីនេះ ការសន្យានោះនឹងមានអាទិភាពជាង ហើយបញ្ញត្តិនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីយកមកអនុវត្តតែក្នុងករណីដែលគ្មានការសន្យាខាងលើនេះតែប៉ុណ្ណោះ។ បើនិយាយឱ្យងាយស្រួលយល់ទៅ ឧទាហរណ៍ថា ការលក់ទំនិញបញ្ចុះតម្លៃមួយដែលមានផ្លាកបិតថា អាវនេះ «មានកន្លែងសឹក និង រហែកខ្លះ ហើយទិញរួចហើយមិនអាចប្តូរវិញនោះទេ» ហើយបើសិនជាអ្នកទិញបានយល់ព្រមទិញទាំងបានដឹងបែបនេះ វាមានន័យថា ភាគីបានព្រមព្រៀងគ្នាទិញលក់ដោយ លើកលែងការទទួលខុសត្រូវចំពោះការអនុវត្តមិនស្របតាមខ្លឹមសារនៃកិច្ចសន្យាខាងលើនេះ។ ការធ្វើកិច្ចសន្យាបែបនេះពុំបង្ករជាបញ្ហាអ្វីទាំងអស់ ហើយមានសុពលភាពធម្មតា។
2. បទប្បញ្ញត្តិស្ម័គ្រចិត្ត និង បទប្បញ្ញត្តិចាប់បង្ខំ
អ្នកអានខ្លះប្រហែលយល់ឃើញថា ប្រសិនបើច្បាប់អាចត្រូវបានបដិសេធដោយឆន្ទៈរបស់ភាគីដូចករណីខាងលើនេះ មានច្បាប់ក៏មិនអាចជួយអ្វីបានដែរ ប៉ុន្តែ ដាច់ខាតវាមិនអាចក្លាយជាបែបនេះទេ។ នៅពេលដែលភាគីបានកំណត់វិធានដោយខ្លួនឯង វិធាននោះនឹងត្រូវយកមកប្រើប្រាស់ ប៉ុន្តែ ចំណុចដែលភាគីមិនបានកំណត់អំពីវិធានជាមុន បញ្ញត្តិរបស់ច្បាប់នឹងត្រូវយកមកប្រើប្រាស់។ ឧទាហរណ៍ថា ភាគីបានកំណត់អំពីតម្លៃ ប៉ុន្តែ ពុំបានកំណត់ថា
ភាគីណាត្រូវចេញថ្លៃសេវាដឹកជញ្ជូន ឬក៏ វិធីដោះស្រាយក្នុងករណីដែលទំនិញនោះមានវិការៈបន្តិចបន្តួចដែលមិនបានចាប់អារម្មណ៍ជាដើម។ នៅក្នុងករណីបែបនេះ បញ្ញត្តិនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីត្រូវយកមកប្រើប្រាស់ក្នុងទម្រង់ជាការបំពេញបន្ថែមលើឆន្ទៈរបស់ភាគី។
ដូចនេះ បញ្ញត្តិដែលផ្តល់អាទិភាពនៃការអនុវត្តដល់ឆន្ទៈរបស់ភាគីជាងខ្លឹមសារនៃមាត្រាច្បាប់ ហៅថា បញ្ញត្តិស្ម័គ្រចិត្ត។ ផ្ទុយមកវិញ បញ្ញត្តិដែលមានខ្លឹមសារដែលភាគីមិនអាចផ្លាស់ប្តូរបាន បើទោះបីជាមានការព្រមព្រៀងយ៉ាងណាក៏ដោយ ហៅថា បញ្ញត្តិដែលចាប់បង្ខំ។ នីតិសិទ្ធិលើបំណុលនៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី គឺសម្បូរទៅដោយបញ្ញត្តិស្ម័គ្រចិត្ត។ ជាការពិតណាស់នៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណីក៏ដោយ ចំពោះបញ្ញត្តិស្តីពីប្រភេទនៃសិទ្ធិប្រត្យក្សជាដើម ដោយសារតែសិទ្ធិប្រត្យក្សមានលក្ខណៈផ្តាច់មុខចំពោះវត្ថុ ពោលគឺ សិទ្ធិគ្រប់គ្រងដាច់ខាតទៅលើវត្ថុដែលអាចអះអាងចំពោះបុគ្គលទាំងអស់នៅក្នុងពិភពលោកនេះបាន ហើយសិទ្ធិដែលមានអានុភាពខ្លាំងបែបនេះ បើសិនជាយើងអាចបង្កើតបានតាមទំនើងចិត្ត វានឹងបង្កបញ្ហាដល់អ្នកជុំវិញខ្លួន ហេតុនេះហើយ សិទ្ធិបែបនេះមិនអាចត្រូវបានបង្កើតខុសពីខ្លឹមសារនៃមាត្រាច្បាប់ដោយឆន្ទៈយើងគ្រប់ៗគ្នាឡើយ (នេះហៅថា «គោលការណ៍សិទិ្ធប្រត្យក្សតាមការកំណត់របស់ច្បាប់»។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ផ្នែកជាច្រើននៅក្នុងនីតិសិទ្ធិលើបំណុល ដែលមានសរសេរនៅក្នុងច្បាប់ពុំមែនជាបញ្ញត្តិដែលត្រូវគោរពដាច់ខាតនោះទេ។
ចំណុចខាងលើនេះ គឺជាចំណុចដែលខុសគ្នាដាច់ស្រឡះជាមួយច្បាប់ដូចជា ក្រមព្រហ្មទណ្ឌ និង ច្បាប់ស្តីពីចរាចរណ៍ផ្លូវគោកជាដើមដែលស្ថិតនៅក្នុងវិស័យច្បាប់សាធារណៈ។ ឧទាហរណ៍ ច្បាប់ចរាចរណ៍កំណត់ថា ពណ៌ក្រហមត្រូវឈប់ ហើយ ពណ៌បៃតងត្រូវបន្តដំណើរ ក្នុងករណីនេះ បើសិនជាប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ពុំគោរពតាមដាច់ខាតនោះទេ សណ្តាប់ធ្នាប់ចរាចរណ៍នឹងពុំអាចគ្រប់គ្រងបាន ហើយគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍ប្រាកដជាកើតមានឡើងជាច្រើន។ ពោលគឺ យើងពុំអាចកំណត់តាមទំនើងចិត្តខ្លួនឯងថា ពណ៌ក្រហមត្រូវបន្តដំណើរ ហើយពណ៌បៃតងត្រូវឈប់នោះទេ។ ប៉ុន្តែ ចំពោះករណីនីតិសិទ្ធិលើបំណុលនៅក្នុងក្រមរដ្ឋប្បវេណី ពុំមែនជាការ «មិនគោរពច្បាប់នោះទេ» ប៉ុន្តែ វាជាបរិបទដែល «វិធានដែលភាគីបានបង្កើតមានអានុភាពខ្លាំងជាងច្បាប់» ទៅលើករណីមួយចំនួន។
ចំពោះភាពពាក់ព័ន្ធគ្នារវាងបុគ្គល និង ច្បាប់ មិនមែនច្បាប់មានឋានៈខ្ពស់ហើយត្រូវតែគោរពដាច់ខាតនោះទេ ប៉ុន្តែ វាមានន័យថា ជាការគាំពារយ៉ាងទូលាយដល់សេរីភាពនៃការបង្កើតវិធានដោយឆន្ទៈរបស់បុគ្គលខ្លួនឯងម្នាក់ ហើយនៅពេលដែលបុគ្គលមិនបានកំណត់អំពីវិធាននោះទេ ក្រមរដ្ឋប្បវេណីដើតួរជាការបំពេញបន្ថែម។
នេះជា លក្ខណៈពិសេសបំផុតរបស់ក្រមរដ្ឋប្បវេណី (នីតិសិទ្ធិលើបំណុល)។ ពិតហើយថា សេរីភាពនៃការបង្កើតវិធានដោយសេរីនេះ គឺជាសេរីភាពនៅក្នុងពិភពដ៏តូចមួយ ដូចជា រវាងភាគីនៃកិច្ចសន្យាជាដើម។ ទោះបីជានៅក្នុងពិភពដ៏តូចនេះក៏ដោយ ក៏ក្នុងពេលថ្មីៗនេះ គេបានបញ្ចូលនូវការកែតម្រូវចំពោះគោលការណ៍មួយចំនួន ដើម្បីធានាសមភាពរបស់បុគ្គលនីមួយៗ (ការកម្រិតគោលការណ៍សេរីភាពនៃកិច្ចសន្យា)។ យ៉ាងណាមិញ ចំពោះចំណុចដែលច្បាប់ត្រូវដើរតួជាការបំពេញបន្ថែមចំពោះវិធានដែលបង្កើតដោយបុគ្គល នៅក្នុងគោលគំនិតដើមនេះ សូមអ្នកទាំងអស់គ្នាចងចាំទុកឱ្យបាន នៅពេលដែលសិក្សាអំពីក្រមរដ្ឋប្បវេណី។
VIII. សេចក្តីសង្ខេប－គោលគំនិតក្នុងការសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី
ក្រមរដ្ឋប្បវេណី ក៏មានភាពជាវិធានគតិយុត្តក្នុងនាមជាច្បាប់មួយផងដែរ។ ពោលគឺ មានផ្នែកដែលជា «ខ្លឹមសារស្នូល»។ ប៉ុន្តែ ភាពជាវិធាននេះពុំមានច្រើននោះទេ បើប្រៀបធៀបជាមួយច្បាប់ផ្សេងៗជាច្រើនទៀត។ ផ្នែកស្តីពីបទប្បញ្ញត្តិទូទៅ និង នីតិសិទ្ធិប្រត្យក្ស គឺមានអត្ថន័យយ៉ាងធំធេងក្នុងនាមជាវិធានគតិយុត្ត ប៉ុន្តែ ផ្នែកស្តីពីកិច្ចសន្យានៃនីតិសិទ្ធិលើបំណុលវិញ អាចនិយាយបានថាគឺជាបញ្ញត្តិមួយដែលបានចងក្រងតាមទម្លាប់នៅក្នុងកិច្ចសន្យាជំនួញដែលគេអនុវត្តតាំងពីដើមមក សម្រាប់ឱ្យភាគីយកជាមូលដ្ឋានសម្រាប់សម្រេចចិត្តក្នុងការបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ខ្លួនប៉ុណ្ណោះ។ មានន័យថា បើសិនជាឆន្ទៈរបស់ភាគីមានភាពច្បាស់លាស់ គេនឹងគោរពតាមឆន្ទៈនោះ ប៉ុន្តែ បើសិនជាឆន្ទៈមិនច្បាស់លាស់នោះទេ គេនឹងយកបញ្ញត្តិដែលត្រូវបានចងក្រងឡើងក្នុងនាមជាឆន្ទៈរបស់ភាគីជាទូទៅមកអនុវត្ត។ ត្រង់នេះហើយទើបគេមិនធ្វើជាវិធានចាប់បង្ខំនោះ។
លើសពីនេះ នៅក្នុងវិសោធនកម្មច្បាប់ឆ្នាំ2017 បានបង្ហាញអំពីគោលគំនិតដើមស្តីពី អានុភាពចងចំពោះ
ឆន្ទៈ ពោលគឺ គេផ្តល់សារៈសំខាន់ដល់ខ្លឹមសារនៃការសន្យារបស់ភាគី ហើយរៀបចំកែសម្រួលច្បាប់ឱ្យមានភាពសមស្របតាមឆន្ទៈរបស់ភាគី។
ដូចនេះ ខ្ញុំសូមនិយាយថា ចំណុចសំខាន់ក្នុងការសិក្សាក្រមរដ្ឋប្បវេណី មិនមែនជា «ការចងចាំអំពីវិធានដែលត្រូវគោរពនោះទេ» ប៉ុន្តែ ជា «ការពិចារណាអំពីអត្ថន័យនៃវិធានដែលក្រមរដ្ឋប្បវេណីបានបង្ហាញ ក្នុងនាមជាស្តង់ដាសម្រាប់វាស់នូវសមភាពរបស់ភាគី»។
ការពន្យល់អំពីលំនាំសិក្សាត្រូវបញ្ចប់ត្រឹមនេះ។ បន្តទៅនេះ យើងនឹងចាប់ផ្តើមសិក្សាអំពីខ្លឹមសារនៃក្រមរដ្ឋប្បវេណី។
យ៉ាងណាមិញ នៅក្នុងការបោះពុម្ពលើកទី6នៃសៀវភៅនេះ នឹងយកមាត្រានៃក្រមរដ្ឋប្បវេណីដែលជាខ្លឹមសារនៃវិសោធនកម្មច្បាប់ដែលត្រូវអនុវត្តនៅថ្ងៃទី1 ខែមេសា ឆ្នាំ2020 ធ្វើជាគោលការណ៍។